Deze toelichting hoort bij de rubriek 'Ontpillen met dr. David' in Zin magazine, maart 2016, met als onderwerp hoge bloeddruk. Bekijk hier de andere onderwerpen die in Ontpillen aan bod kwamen.
Verantwoording en achtergrondinformatie
Van alle Nederlanders van 30 tot 70 jaar heeft een derde een hoge bloeddruk ('hypertensie'), en het komt vaker voor naarmate je ouder wordt. Van de 70-jarigen heeft 70 procent een verhoogde bloeddruk.1 De helft van de mensen met een hoge bloeddruk weet het. En van deze mensen wordt slechts de helft voldoende behandeld. Drie miljoen Nederlanders slikken dagelijks minstens één bloeddrukverlager.2
Wat is het probleem?
De bloeddruk bestaat uit een bovendruk en een onderdruk. De bovendruk is de drukgolf die ontstaat als het hart het bloed door de aderen pompt. Je voelt die golf door je aderen als het kloppen van je pols. De bovendruk is normaal 120 mmHg (millimeter kwik). Een bovendruk boven de 140 mmHg wordt als verhoogd beschouwd. Tussen twee hartslagen in voel je aan je pols niets. Maar door de elasticiteit van de vaten is er ook tussen twee hartslagen een bloeddruk; dit is de onderdruk. De onderdruk is normaal 80 mmHg en wordt boven de 90 mmHg als verhoogd beschouwd. Aangezien de bloeddruk varieert over de dag, spreek je pas van een verhoogde bloeddruk als deze gemiddeld over meerdere metingen te hoog is. Voor meer informatie over bloeddruk kunt u prima terecht bij Thuisarts, de website van de Nederlandse huisartsen.
Wat merk je ervan?
Meestal merk je zelf niet dat je een hoge bloeddruk hebt. Dat betekent echter niet dat een hoge bloeddruk niet schadelijk of gevaarlijk is. Sinds de jaren '50 is uit verschillende onderzoeken gebleken dat mensen met een hoge bloeddruk meer kans hebben op schade in tal van organen, aangezien alle organen afhankelijk zijn van een goede bloedvoorziening. Hoge bloeddruk leidt voornamelijk tot een grotere kans op beroertes, hartziekten, nierziekte en etalagebenen.3 Onlangs werd duidelijk dat het brein niet alleen schade ondervindt van hypertensie door beroertes, maar ook door een geleidelijke achteruitgang die leidt tot (vasculaire) dementie.4 Een recent onderzoek laat zien dat ook voor mensen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten het verlagen van een normale bloeddruk onder de 140 mmHg voordeel oplevert. Voor iedere 10 mmHg onder de 140 (ongeveer de verlaging van één pil) neemt het risico op hartziekte of een beroerte met 20 procent af.5 Hoe lager de bloeddruk, hoe langer de vaten meegaan. Maar de bloeddruk kan ook te laag zijn; je wordt dan duizelig, bijvoorbeeld bij snel opstaan. Dit kan ook gevaarlijk zijn, bijvoorbeeld bij ouderen die eerder ten val kunnen komen met alle gevolgen van dien. Bij (kwetsbare) ouderen is terughoudendheid geboden bij de behandeling van de bloeddruk met medicatie en moet een individuele afweging van de baten en risico's worden gemaakt. Er zijn ook aanwijzingen dat bij ouderen een hogere bloeddruk noodzakelijk is om goede doorbloeding van de organen te behouden, met name van de hersenen en de nieren.
Wat doet de dokter?
De huisarts kijkt nooit meer enkel naar de bloeddruk maar handelt volgens de Standaard Cardiovasculair risicomanagement van het Nederlands Huisartsengenootschap.6 Hij/zij bepaalt aan de hand van de bloeddruk en verschillende andere risicofactoren het risico dat mensen lopen op een hartinfarct of beroerte. Als dit risico in de komende tien jaar meer dan 20 procent bedraagt, zal hij adviseren de bloeddruk en andere risicofactoren te behandelen. De huisarts zal eerst leefstijladviezen geven. Helaas lukt het de patiënten meestal niet om die te volgen en hierdoor zal de huisarts uiteindelijk pillen voorschrijven. Als een hoge bloeddruk slecht voor je vaten is dan zou je denken, dan is het toch altijd goed om die te behandelen? Dat is ook zo, maar de huisarts maakt een afweging tussen jarenlang pillen slikken met alle kosten en bijwerkingen van dien, en de baten die dat zal hebben. Er zijn grofweg vijf soorten medicijnen die de bloeddruk verlagen. In 1957 kwam de eerste effectieve medicatie op de markt met weinig bijwerking: hydrochloorthiazide, een plaspil. In de jaren '60 volgden de bètablokkers, gevolgd door calciumantagonisten, in de jaren '80 ACE-remmers en meest recent de angiotensine receptorblokkers. Deze pillen werken allemaal ongeveer even goed; welke het beste is hangt af van je genetische achtergrond, je leeftijd en eventuele andere aandoeningen. Voor alle pillen geldt dat je ze je hele verdere leven moet slikken. En, zoals alle pillen, kosten ze geld en zijn er bijwerkingen. De effecten van deze pillen zijn vergelijkbaar in de meeste meta-analyses waarin alle beschikbare onderzoeken worden samengenomen. In deze analyses wordt een daling van de bovendruk van ongeveer 8 mmHg beschreven en daling van de onderdruk van 3-5 mmHg.7,8 Informatie over de verschillende tabletten kunt u vinden in het Farmacotherapeutisch Kompas.
Wat kun je zelf doen?
Gelukkig is er goed nieuws. In plaats van je leven lang pillen te slikken, kun je zelf veel doen om voor een goede bloeddruk te zorgen. Er zijn tegenwoordig uitstekende bloeddrukmeters te koop om thuis de bloeddruk te meten. Let er bij de aanschaf op dat de bloeddrukmeter een manchet om de bovenarm heeft en niet apparaat is dat alleen de pols meet. Op de website van de Hartstichting vindt u een actuele lijst met alle bloeddrukmeters die voor thuismeting zijn goedgekeurd.9 Inspanning verhoogt de bloeddruk, dus meet de bloeddruk nadat u even rustig heeft gezeten. Een goede zelfmeetinstructie kunt u vinden op Thuisarts.10
Wat zouden de effecten kunnen zijn van veranderingen in de leefstijl?
Minder alcohol
In 15 onderzoeken waarin mensen hun alcoholgebruik minderden, daalde de bovendruk met gemiddeld 3 mmHg.11 Het effect was afhankelijk van de hoeveelheid alcohol die de proefpersonen in het onderzoek minderden. Voor iedere tien procent dat iemand minder alcohol dronk, daalde de bovendruk met 1 mmHg en de onderdruk met 0,8 mmHg. Dat komt er dus op neer dat als je de helft gaat drinken van wat je nu drinkt, je een daling van de bovendruk van ongeveer 5 mmHg en van de bovendruk van 4 mmHg kan verwachten.
Meer bewegen
Een meta-analyse liet zien dat regelmatig bewegen de bovendruk met 4 mmHg verlaagt, net zoveel als een halve pil.12 In dit onderzoek ging het om in totaal minimaal 2 uur per week bewegen. De intensiteit van de beweging maakte niet uit; 2 uur lopen verlaagde de bloeddruk net zoveel als 2 uur rennen. Een onderzoek onder Japanse fabrieksarbeiders met normale bloeddruk toonde aan dat de kans op het ontwikkelen van hypertensie afhankelijk was van de afstand die je iedere dag tot je werk liep. Vanaf 10 minuten lopen had je 12 procent minder kans om over de jaren een hoge bloeddruk te ontwikkelen, vanaf 20 minuten had je al 29 procent minder kans.13
Minder zout
Veel Nederlanders gebruiken meer zout dan de maximaal aanbevolen 6 gram per dag. Mannen gebruiken nu gemiddeld 10 gram per dag, vrouwen 7,5 gram.14 Tachtig procent daarvan is verwerkt in producten, twintig procent voegen we zelf toe. Verschillende onderzoeken laten zien dat een zoutarm dieet de bovendruk gemiddeld met 4 mmHg laat dalen en de onderdruk met 2 mmHg.15 Interessant is dat sommige mensen sterk gevoelig zijn voor het bloeddrukverhogend effect van zout en anderen nauwelijks.16 Je kunt jouw zoutgevoeligheid testen door je bloeddruk zelf bij te houden en een paar dagen minder zout te eten. De 'zoutgevoeligheid' is sterk afhankelijk van genetische achtergrond. Bij blanke Amerikanen is 1 op 6 zoutgevoelig, bij zwarte Amerikanen is dat 1 op 3.
Vervang zout door kaliumzout
Kalium heeft een bloeddrukverlagend effect. Het zorgt er daarnaast ook voor dat je minder calcium uitplast: hierdoor houdt je meer calcium binnen wat goed is voor sterke botten en je hebt minder kans op nierstenen.17 Kalium zit in groente en fruit, maar je kunt ook keukenzout kopen waarbij 66 procent van de natriumchloride door kaliumchloride is vervangen. De Nederlandse Gezondheidsraad heeft zich in 2000 positief over deze keukenzout vervangende mineraalmengsels uitgelaten.18 Er is nog niet zo heel veel onderzoek gedaan naar kaliumzout en de resultaten die er zijn, laten uiteenlopende resultaten zien. In een meta-analyse kwam men uit op een gemiddelde daling van 11 mmHg bovendruk en 5 mmHg onderdruk. Door het beperkte onderzoek en de grote verschillen is dit resultaat niet wetenschappelijk significant, wat betekent dat het op toeval zou kunnen berusten.19 Wie ontstekingsremmende pijnstillers gebruikt of iets aan zijn nieren heeft, moet eerst met de huisarts overleggen of kaliumzout ook voor hem/haar het beste is. Bedenk echter dat als wij slechts 20 procent van onze zoutconsumptie zelf toevoegen, wat neerkomt op ongeveer 2 gram natriumchloride (voor mannen). Als je die 2 gram helemaal vervangt door mineraalzout (66 procent natriumchloride vervangen door kaliumchloride), dan krijg je dus 1,4 gram kaliumchloride binnen, oftewel zo'n 800 mg pure kalium. Dat is net zoveel als in een aardappel, 2 bananen of 4r tomaten.20 En die mag je wel zoveel eten als je wilt.
Gezond gewicht
Mensen met overgewicht hebben een hogere bloeddruk. Meta-analyses van alle onderzoeken laten zien dat afvallen, zowel door dieet, bewegen als beide, een gunstig effect heeft op zowel de boven- als onderdruk. Voor iedere kilo die je afvalt, daalt je bloeddruk met ongeveer 1 mmHg. Wie acht kilo afvalt, kan zijn bloeddruk dus net zoveel verlagen als bij het slikken van één pil.21
Gezond eten
Gezond eten helpt tegen hoge bloeddruk. Een gezond dieet bevat minstens 200 gram groenten per dag. Slechts 5 procent van de Nederlanders haalt dat, terwijl de helft van de Nederlanders dénkt dat hij/zij dat haalt. Een gezond dieet zoals DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) kan de bloeddruk 5 mmHg doen dalen. Het DASH-dieet is rijk aan volkoren producten, groenten, fruit, magere melkproducten en is laag aan verzadigd vet.22
Minder koffie
Het is een fabeltje dat koffie voor een sterke bloeddrukstijging zorgt. Alleen bij mensen die niet gewend zijn om koffie te drinken, verhoogt koffie de bloeddruk. Verschillende meta-analyses lieten zien dat mensen die dagelijks gemiddeld 5 koppen koffiedrinken, hier nauwelijks een hogere bloeddruk door krijgen.23
Hoe hou je een gezonde leefstijl vol?
Afvallen, gezonder eten, meer bewegen… we weten dat dit goed voor ons is, maar het is zo moeilijk vol te houden. Herkenbaar? Bij Leyden Academy geloven we niet in dieetboeken en sportschoolabonnementen, maar in kleine aanpassingen in de omgeving die ervoor zorgen dat u onbewust gezondere en actievere keuzes maakt. Elke dag opnieuw. Zo zal je met een kleiner servies minder calorieën gebruiken, terwijl je je even voldaan voelt. Neem een hond en je komt vanzelf aan de dagelijkse lichaamsbeweging, en doet ook nog eens sociale contacten op - ook heel gezond. Een stappenteller aan je pols of op je smartphone zal je motiveren om meer kilometers te lopen. Meer achtergronden en praktische tips zijn te vinden in het boek Oud worden in de praktijk - Laat de omgeving het werk doen van David van Bodegom en Rudi Westendorp.24
Ten slotte…
Wie meerdere gezonde dingen uit het rijtje hierboven tot zijn dagelijkse routine maakt, krijgt een lagere bloeddruk. Je kunt de effecten echter niet zomaar bij elkaar optellen. Wie 2 of 3 gezonde gewoontes combineert, wint van de 2e en de 3e gewoonte maar een deel van het effect. Al met al zijn er echter genoeg verschillende leefstijladviezen om mee te experimenteren. Sommige mensen die supergezond leven, kunnen toch nog een verhoogde bloeddruk hebben. Voor hen is het belangrijk om voldoende pillen te gebruiken. Stop ook nooit zomaar met voorgeschreven medicatie, raadpleeg altijd eerst uw huisarts!
Tot slot is het belangrijk te bedenken dat de belangrijkste reden om de bloeddruk te verlagen het voorkomen van het risico op een hartinfarct of beroerte is. Daarvoor is niet alleen je bloeddruk van belang en je kunt nog veel meer doen dan alleen zorgen dat je bloeddruk laag is. Je kunt bijvoorbeeld stoppen met roken. Je bloeddruk daalt daar niet van, maar roken is een van de belangrijkste risicofactoren voor het krijgen van een hartinfarct of een beroerte.25
Referenties
[1] www.nationaalkompas.nl.
[2] https://www.gipdatabank.nl/databank.asp.
[3] Kannel WB. Fifty years of Framingham Study contributions to understanding hypertension. J Hum Hypertens 2000;14(2):83-90.
[4] Erkinjuntti T, Gauthier S. The concept of vascular cognitive impairment. Frontiers of Neurology and Neuroscience 2009;24:79-85. do:10.1159/000197886. ISBN 978-3-8055-9015-0. PMID 19182465.
[5] Xie X, Atkins E, Lv J, et al. Effects of intensive blood pressure lowering on cardiovascular and renal outcomes: updated systematic review and meta-analysis. Lancet 2016;387(10017):435-43.
[6] https://www.nhg.org/standaarden/samenvatting/cardiovasculair-risicomanagement.
[7] Musini VM, Nazer M, Bassett K, et al. Blood pressure-lowering efficacy of monotherapy with thiazide diuretics for primary hypertension. Cochrane Database Syst Rev 2014 May 29;5:CD003824. doi: 10.1002/14651858.CD003824.pub2.
[8] Wong MMY. A systematic review of the blood pressure lowering efficacy of calcium channel blockers in the treatment of primary hypertension (T). University of British Columbia, 22 February 2011. Retrieved from https://open.library.ubc.ca/cIRcle/collections/831/items/1.0100803
[9] https://www.hartstichting.nl/risicofactoren/thuis-de-bloeddruk-meten.
[10] https://www.thuisarts.nl/hoge-bloeddruk/ik-wil-zelf-thuis-mijn-bloeddruk-meten.
[11] Xin X, He J, Frontini MG, et al. Effects of alcohol reduction on blood pressure: a meta-analysis of randomized controlled trials. Hypertension 2001;38(5):1112-7.
[12] Whelton SP, Chin A, Xin X, et al. Effect of aerobic exercise on blood pressure: a meta-analysis of randomized, controlled trials. Ann Intern Med 2002;136(7):493-503.
[13] Hayashi T, Tsumura K, Suematsu C, et al. Walking to work and the risk for hypertension in men: the Osaka Health Survey. Ann Intern Med 1999;131(1):21-6.
[14] Van Rossum CTM, Buurma-Rethans EJM, Fransen HP, et al. Zoutconsumptie van kinderen en volwassenen in Nederland. Resultaten uit de voedselconsumptiepeiling 2007-2010. RIVM Rapport 350050007/2012.
[15] He FJ, Li J, MacGregor GA. Effect of longer term modest salt reduction on blood pressure: Cochrane systematic review and meta-analysis of randomised trials. BMJ 2013;346. doi: http://dx.doi.org/10.1136/bmj.f1325.
[16] Sullivan JM. Salt sensitivity. Definition, conception, methodology, and long-term issues. Hypertension 1991;17(1Suppl):I61-8. PMID:1987013.
[17] He FJ, MacGregor GA. Beneficial effects of potassium. BMJ 2001;323(7311):497-501.
[18] http://www.gezondheidsraad.nl/nl/taak-werkwijze/werkterrein/gezonde-voeding/keukenzout-en-bloeddruk.
[19] Dickinson HO, Nicolson DJ, Campbell F, et al. Potassium supplementation for the management of primary hypertension in adults. Cochrane Database Syst Rev 2006;19(3):CD004641.
[20] USDA National Nutrient Database for Standard Reference: http://ndb.nal.usda.gov/.
[21] Neter JE, Stam BE, Kok FJ, et al. Influence of Weight Reduction on Blood Pressure. A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Hypertension 2003;42:878-84.
[22] Sacks FM, Svetkey LP, Vollmer WM, et al. Effects on Blood Pressure of Reduced Dietary Sodium and the Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) Diet. N Engl J Med 2001;344:3-10. doi: 10.1056/NEJM200101043440101.
[23] Noordzij M, Uiterwaal CS, Arends LR, et al. Blood pressure response to chronic intake of coffee and caffeine: a meta-analysis of randomized controlled trials. J Hypertens 2005;23(5):921-8.
[24] Westendorp RG, van Bodegom D. Oud worden in de praktijk. Laat de omgeving het werk doen. Atlas Contact, 2015.
[25] Lee DH, Ha MH, Kim JR, et al. Effects of smoking cessation on changes in blood pressure and incidence of hypertension: a 4-year follow-up study. Hypertension 2001;37(2):194-8.