Contact is bijzonder. Echt in contact met een ander mens, met jezelf, met je werk, met je omgeving… dan weet je dat je leeft. Echt contact is ook zeldzaam, zeker op plekken waar werkdruk hoog is en de behoefte eraan zo sterk is. In de zorg bijvoorbeeld.
Het belang van contact
Daarom organiseerde onze zorgesthetische werkplaats, onder leiding van Tom Maassen een tweedaags Arts & Health-event rondom contact. Deze derde jaargang van Arts & Health organiseerden we samen met The Care Lab van The University of Manchester van James Thompson, auteur van het boek Care Aesthetics (2022). Op donderdag 30 en vrijdag 31 mei gingen zo’n tachtig deelnemers via dans, zang, theater, meditatie, beeldende kunst, rituelen, verhalen en gesprek op zoek naar manieren waarop het contact in de zorg kan worden versterkt. Verbazing en herkenning, plezier en verdriet, op afstand en heel dichtbij. Duidelijk werd hoe esthetiek en zorg met elkaar in verbinding staan, en hoe krachtig de verbinding tussen zorg en kunst kan zijn. Aanwezig waren zorgprofessionals, managers in de zorg, ouderen, kunstenaars en onderzoekers. Juist die diversiteit aan achtergronden maakte dit event tot een groot succes. Wat een energie en creativiteit kwam er los tijdens de tientallen sessies. Om u een beetje mee te nemen, lichten we de inhoud en ervaring van enkele sessies toe.
“Er is momentum in de samenleving om de esthetische dimensie van zorg echt goed voor het voetlicht te brengen. Door onderzoek, onderwijs en het organiseren van dit soort ervaringsgerichte evenementen kunnen we de aandacht daarvoor verduurzamen. Ik ben ervan overtuigd dat dit leidt tot betere zorg.” – Tom Maasen, filosoof en onderzoeker
De wonderbaarlijke reis van Fi
Door Marjolein Baars en Doris Hochscheid
Deze prachtige voorstelling was een indringende en bij tijd en wijle komische worsteling van een vrouw op leeftijd. De reis van Fi gaat over vastzitten, (mantel)zorg, overgave en acceptatie van de situatie waar je in zit. Het is een rommelige zoektocht, zoals het leven dat kan zijn, naar manieren om jezelf opnieuw uit te vinden. Het publiek genoot ook van het rake cellospel van Doris Hochscheid, in een ingenieus steeds wisselend decor, met ramen die openden en sloten, een rijdende tram, een straat, strand, vogels. De boodschap was even confronterend als hoopvol: je grip op de omstandigheden mag dan zeer beperkt zijn, je houding ten aanzien daarvan heb je wel in de hand.
Rituelen voor verlies
Door Ruchama Kramer en Marijn Graven
Hoe geef je vorm aan afscheid en hoe aan verlies? Hoe zet je angst en onzekerheid om in hoop en verlangen? Hoe kan een afscheid ook een nieuw begin zijn? Ruchama Kramer en Marijn Graven begeleidden de deelnemers in duo’s in het vormgeven van een ritueel voor elkaar. Een aantal van deze rituelen werd tijdens de sessie uitgevoerd. De combinatie van ritueel en theatraal maakte het tot een ijzersterk geheel. Het leidde tot intense ervaringen en een sterke emotionele betrokkenheid van alle deelnemers.
Samen_leren_aanraken
Door Ester van der Geest
Ester van der Geest onderzoekt hoe aanraking een relevant onderdeel kan zijn van het contact tussen ouderen en mantelzorgers. In deze sessie leerden de deelnemers om lichamelijk met elkaar in contact te komen, om te ervaren wat aanraking met je doet en wat het voor een ander betekent. In de zorg zijn we het niet meer gewend om deze meest elementaire vorm van contact, aanraking, in te zetten en te ontdekken.
Stories of beautiful care
Door James Thompson en Jenny Harris
In het Verenigd Koninkrijk is de zorg altijd negatief in beeld, er wordt vooral naar problemen gekeken, zoals kosten en dingen die misgaan. Maar tijdens corona veranderde daar iets in. Men keek meer naar elkaar om. Deze ervaring was voor James Thompson aanleiding om zich te gaan richten op positieve zorgverhalen. Duidelijk werd dat schoonheid niet alleen in het uiterlijk zit maar ook innerlijke kenmerken heeft. En dat zorgen op zichzelf ook al iets moois is (of kan zijn). James Thompson en Jenny Harris gingen samen met de deelnemers op zoek naar verhalen over mooie zorg. Juist in het delen van verhalen over de schoonheid van zorg ontstaat contact.
Exploratorium of the body
Door Nieke Koek
In deze sessie, die op donderdag drie keer werd aangeboden, nam Nieke Koek de deelnemers mee in een wandeling rondom het Poortgebouw. Met een stuk klei in de hand gingen zij, al wandelend, in duo’s op zoek naar hoe zij zichzelf voelden. Eerst in stilte en later in gesprek. Het ging daarin niet om gevoelens als blijdschap of verdriet, eenzaam of opgejaagd, maar om hoe een gevoel eruitziet, welke kleur of vorm het heeft. Bijvoorbeeld geel met wat groen en een beetje korrelig, of een kom met een gat erin of met tentakels en diepe kloven. Een lijst met subtiele woorden voor allerlei gevoelens en zijnstoestanden bood hulp. En terwijl de één vertelde, stelde de ander vragen en werd ondertussen de klei gekneed in een vorm die daar uitdrukking aan gaf.
Toon het hout
Door Tom Maassen
Tom Maassen deed in de zorgesthetische werkplaats onderzoek naar de vraag wat houtbewerking ons kan vertellen over zorg en over het aangaan van relaties. Er gaat veel liefde en zorg in het hout zitten. Maar wat gebeurt daar eigenlijk. Na een korte introductie was de instructie die deelnemers kregen ‘toon het hout’. Deelnemers kozen linde-, olijf-, noten- of ebbenhout. Ondertussen stelde Tom vragen en deed hij korte interventies. In de poging om het hout te tonen kom je zowel jezelf als ook het hout in al z’n bijzonder- en eigenaardigheden tegen. De deelnemers waren verrast over hoe snel de tijd voorbijging en hoezeer het hen lukte om echt tot een uitwisseling met het hout te komen.
Stem en lichaamsbewustzijn
Door Chantal Goosens en Remco Hooijkaas
In deze plenaire sessie liet Chantal het publiek op vrijdagochtend samen zingen en in tweetallen onderzoeken hoe via de stem contact kan worden gemaakt. Je hoeft niet te kunnen zingen, iedereen kan geluid maken! Chantal nodigde iedereen uit om niet mooi te proberen te klinken, niet zoals je wilt klinken, maar gewoon te klinken zoals je klinkt. Daar hoort ook het nemen van risico bij, wat best eng is, volgens een deelnemer. Het gaat om het geven van ruimte aan je lijf en aan je stem, waardoor je ook ruimte creëert voor de stem van het publiek. De sessie werd afgesloten door met z’n allen het prachtige ‘Dios es Amor’ te zingen.
“Ik ben er heel erg door geraakt.” – Anneloes Schuppen, dansdocent
“Ik heb me nog nooit zo veilig gevoeld tijdens het zingen.” – Daphne Raad, onderzoeker
Choreografie van contact
Door Anneloes van Schuppen
Anneloes weet in haar sessies een hele mooie balans te vinden tussen ecstatic dance, choreografie en zelfonderzoek. Zo werden er verschillende lagen van contact ‘aangeraakt’ vanuit de vraag ‘Waar zou je meer mee in contact willen staan?’ Gedurende de sessie konden de deelnemers met pen en papier op deze vraag reflecteren. Vanuit contact met jezelf en met je lichaam gingen ze in contact met een ander, met de groep en met de ruimte. Nieuwe perspectieven, ingangen en inzichten ontdekken over jezelf en anderen, door te doen, te ervaren en te uiten. De deelnemers werkten ieder toe naar een korte choreografie, vaak ontroerend en prachtig.
“Ook al was het uit mijn comfortzone, ik heb het als bijzonder en fijn ervaren.” – Deelnemer
Danscoach
Door Mariëlle Peerenboom
Vanuit een gesprek over uitdagingen in het maken van contact, kwamen de deelnemers steeds meer in beweging. Onder de bezielende begeleiding van Mariëlle gingen woorden en bewegingen steeds vloeiender in elkaar over, in de richting van een kunst van het contact maken.
Generatiemixer (Imaginary communities)
Door Lieke de Kock en Greet Meesters
Stel je een eiland voor dat nooit eerder is ontdekt. Wat is er allemaal te vinden op dat eiland? Wie leven daar? Met spel- en schrijfoefeningen, decorbouw, muziek en allerlei verschillende kunstvormen, komt dat eiland tot leven. Jong en oud verbonden in fantasie, dat is Generatie Mixer. Naast talentontwikkeling gaat de methode over het bevorderen van mentaal welzijn en sociale vaardigheden van de deelnemers. In deze sessie van Lieke en Greet ervaarden de deelnemers deze unieke en zeer effectieve werkwijze. Allereerst vulden de deelnemers de zin ‘In my imaginary world there is ……..’ aan in beeld en geluid (à la ‘Ik ga op reis en ik neem mee …..). Vooral om de inbreng ‘stony beach with roling stones’ moesten alle deelnemers erg lachen. Daarna ging eenieder aan de slag om hun deel van het eiland op papier weer te geven, het te ‘decoreren’ en tot leven te brengen.
Care aesthetics in Manchester
Door Kate Maguire-Rosier en Réka Polonyi
Kate en Réka presenteerden de eerste bevindingen van hun onderzoek Care as an aesthetic practice, van de Universiteit van Manchester en de NHS, over de beoordeling van dementiepatiënten. Kate en Réka ontwikkelden een raamwerk voor sensorische en belichaamde dementiezorg. Dit raamwerk illustreert hoe een zorgesthetische praktijk in een complexe omgeving eruit zou kunnen zien. De presentatie werd afgewisseld door oefeningen en gesprek, en richtte zich vooral op de reflecties van onderzoekers over het proces van coproductie. Hierbij kwamen vragen aan bod als: Hoe was de samenwerking? Om welke taken ging het? Wat zijn de geleerde lessen?
En meer ………….
Maar er was meer. Berit Lewis nam de deelnemers op donderdag mee in haar uitgebreide kennis over de werkingen van meditatie en trakteerde hen op een aantal verdiepende oefeningen. Op vrijdagmiddag deed Berit voor het hele publiek nog een metta-meditatie, een oefening om vanuit compassie voor jezelf tot compassie voor het hele universum te komen. Ook maakten de deelnemers via een performance kennis met de crdl van Dennis Schuivens en Jack Chen. Dit instrument creëert muzikale momenten van betekenisvol contact tussen mensen met een fysieke of cognitieve beperking en hun dierbaren. Ook werd voor de derde keer het Leydse Lintje uitgereikt. Dit jaar kreeg fotograaf Henk Aschman de door Charlotte Molenaar ontworpen rozet met lintjes opgespeld. Het event werd afgesloten met een gesprek tussen Tineke Abma, James Thompson, Tom Maassen en het publiek. Centraal stonden vragen als ‘Wat is zorgesthetiek nu eigenlijk?’ en ‘Hoe kunnen we de bijzondere ervaringen van de afgelopen dagen een plek geven in de zorg en in het zorgonderwijs?’
Op donderdag 12 september organiseren Leyden Academy en het Jo Visser fonds weer een Arts & Health-bijeenkomst. Dit keer onder andere in samenwerking met Marc Vlemmix Dance in het Luxor Theater in Rotterdam. We tonen dan onder de noemer The Art of Living verschillende, verrassende, creatieve en eigenzinnige vormen van levenskunst. Klik op de link voor meer informatie.