Auteur: leydenacademy

Naar aanleiding van het geluksdossier in het recente ANBO-PCOB-magazine en de bijdragen van Josanne Huijg daaraan, heeft journalist Gijsbert Termaat een artikel voor de Telegraaf geschreven, genaamd ‘Grijze haren, gouden jaren’. “Het begin en einde van ons volwassen leven zijn, gemiddeld gezien, de gelukkigste perioden uit ons leven” aldus Josanne in het artikel. “We ervaren tussen de 25 en 45 jaar een dip in onze geluksgevoelens. Dat heeft ermee te maken dat we rond die leeftijd vaak nog bezig zijn met allerlei nog niet behaalde doelen en, soms onrealistische, verwachtingen. Denk aan het stichten van een gezin en het nastreven van een carrière en dat ook nog tegelijkertijd. Daarvan kun je stress ervaren. Als we ouder worden, stellen we onze doelen en verwachtingen bij, en kijken daarbij veel beter dan jongere mensen naar onze mogelijkheden.”

Hieronder het volledige artikel.

Leyden Academy on Vitality and Ageing heeft besloten om te stoppen met berichtgeving op het sociale mediaplatform X, voorheen bekend als Twitter. Als onafhankelijk kennisinstituut dat zich richt op vitaliteit en veroudering, hechten we veel waarde aan een omgeving die respectvolle en inclusieve communicatie bevordert. Het besluit om het account stop te zetten, is genomen om de gemeenschap te beschermen tegen desinformatie, haatdragende uitingen en andere schadelijke invloeden.

Dank je dat je Leyden Academy volgde. Je kan ons blijven volgen via LinkedIn en Facebook. Wil je ieder kwartaal op de hoogte blijven van de activiteiten van Leyden Academy? Abonneer je dan op onze nieuwsbrief.

Donderdag 27 november overhandigde de Nederlandse Sportraad in perscentrum Nieuwspoort het adviesrapport ‘Laat ze niet zitten!’ aan Kamerleden Ilse Saris en Jacqueline van den Hil. Deelnemers van de Vitality Club waren daarbij aanwezig om te laten zien dat beweeginitiatieven voor en door ouderen succesvol bijdragen aan het verbeteren van de levenskwaliteit van ouderen.

In 2040 zal meer dan een kwart van de bevolking uit 65-plussers bestaan. Deze groep levert een waardevolle bijdrage aan de samenleving, onder andere door werk, vrijwilligerswerk en mantelzorg. Het is daarom cruciaal dat zij zo vitaal mogelijk blijven. In plaats van hen af te remmen, moeten we ouderen juist stimuleren om te bewegen en actief deel te nemen aan de maatschappij.

Toch blijft dit een uitdaging, volgens de Nationale Sportraad, die in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport het adviesrapport opstelde. Slechts 40 procent van de 65-plussers voldoet aan de Beweegrichtlijnen, terwijl het Nationaal Preventieakkoord streeft naar 75 procent. Diverse oorzaken liggen ten grondslag aan deze beweegarmoede: een aanbod dat niet aansluit bij de leefwereld van ouderen en de woonomgeving die onvoldoende uitnodigt tot beweging. Bovendien is er sprake van seniorisme, waarbij kwetsbare, inactieve ouderen vaak over het hoofd worden gezien.

Ouderen serieus nemen 

In het advies benadrukt de Nederlandse Sportraad dat de behoeften van ouderen serieus genomen moeten worden en pleit ze voor het integreren van beweging in gezondheidsbeleid, gecombineerd met versterking van lokale netwerken in samenwerking met gemeenten, welzijn, zorg en sport. Kamerleden Ilse Saris en Jacqueline van den Hil kregen het rapport in Nieuwspoort overhandigd uit handen van NL Sportraad-voorzitter Tom van ’t Hek. Zij verzekerden dat het rapport niet in de la zal verdwijnen en dat er in de Kamer over gedebatteerd zal worden. Staatssecretaris Vincent Karremans en neuropsycholoog Erik Scherder onderstreepten in een speciale videoboodschap ook het belang van beweging voor ouderen, waarbij zowel de overheid als de samenleving een belangrijke rol speelt.

De bijeenkomst werd op inspirerende wijze afgetrapt door de Vitality Club uit Leiderdorp. Met hun korte en uitputtende demonstratie, waaraan alle aanwezigen meededen, toonden zij niet alleen de kracht van beweging, maar ook hoe 65-plussers zelf initiatieven kunnen organiseren die bijdragen aan hun vitaliteit. De boodschap was helder: praten over bewegen is belangrijk, maar in actie komen maakt het verschil.

Bekijk hier de video van de Nederlandse Sportraad over het beweegadvies voor ouderen:

Lees het advies Laat ze niet zitten! op de website van de Nederlandse Sportraad:

Advies Laat ze niet zitten! Bewegen en sport door 65-plussers | Advies | Nederlandse Sportraad

Hoe gelukkig iemand zich voelt, wordt voor een groot deel al voor onze geboorte bepaald. Ongeveer 50% van het verschil in onze geluksgevoelens wordt door onze genen bepaald, 10% door leefomstandigheden en op de resterende 40% kan men dus zelf invloed uitoefenen. Hoe? Lees onderstaande tips van Josanne Huijg, psychologe en senior onderzoeker bij Leyden Academy.

Investeer in relaties
Betekenisvolle relaties zijn een belangrijke voorwaarde voor een gelukkige oude dag. En het omgekeerde is ook waar: volgens onderzoekers is eenzaamheid erg ongezond, en zelfs schadelijker dan roken of overgewicht. Het is dan ook raadzaam om in vriendschappen en dierbaren (familie, vrienden, buren etc.) te blijven investeren. Ook contact met jongeren is waardevol en inspirerend. Zo blijkt ook uit de indrukwekkende serie Tieners tegen kwalen van omroep Max.

“Een sociale cirkel kan een bron van steun, plezier en betekenis zijn.”

Zorg voor je fysieke en mentale gezondheid
Een gezonde levensstijl is essentieel om gelukkig ouder te worden. Besteed daarom aandacht aan voeding, slaap en beweging. Eet van een kleiner bord, dan eet u minder dan van een groot bord. Ban de tv en/of telefoon uit de slaapkamer, dat is beter voor het slaapritme (en seksleven)! En wat bewegen betreft, maak wat vaker een wandeling of kijk of er een laagdrempelige Vitality Club in de buurt is. Daarnaast is het belangrijk om uw mentale gezondheid in de gaten te houden. Neem de tijd om te ontspannen, stress te verminderen en positief in het leven te staan. Ontspanningsoefeningen kunnen daarbij helpen.

“Wissel zitten af met staan, zitten is het nieuwe roken!”

Vind betekenis en doel
Het ervaren van zingeving is een belangrijke vorm van geluk. Ga hiernaar op zoek door na te denken over wat uw leven de moeite waard maakt en hoe u van betekenis kunt zijn voor anderen. Bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk, zorgen voor een naaste die hulp nodig heeft of contact met jongeren. Vind activiteiten die uw passie en enthousiasme aanwakkeren. Aan iets bijdragen, kan een bron van geluk en tevredenheid zijn.

“Af en toe iets kleins voor iemand doen, zorgt voor meer geluksmomenten.”

Omarm nieuwe uitdagingen
Het is verleidelijk om in uw comfortzone te blijven, maar het aangaan van uitdagingen kan juist bijdragen aan uw geluk. Volg een cursus, leer een nieuw spel, probeer een creatieve hobby of onderneem een voor u onbekende activiteit. Door nieuwe dingen te ontdekken, blijf u mentaal scherp en ervaart u een gevoel van voldoening. Men is immers nooit te ooit om te leren!

“Door iets nieuws te leren, stimuleer je je brein.”

Tel je zegeningen
Wie tevreden is, heeft altijd genoeg, luidt het cliché. Clichés zijn nu eenmaal vaak waar. Geluk hangt niet zozeer af van de omstandigheden, maar vooral van de manier waarop iemand die omstandigheden ervaart. Tevredenheid kan men, hoe raar het ook klinkt, oefenen. Schrijf iedere dag een paar kleine dingen op waar u blij van wordt.

“Denk in kansen en mogelijkheden, ondanks eventuele beperkingen.”

Vraag uzelf af wat uw wensen, verlangens en ambities zijn. En wat ervoor nodig is om dat te bereiken. Ga hierover ook in gesprek met de mensen die belangrijk voor u zijn. Misschien leert u iets van hun verhaal en zij omgekeerd iets van u. De toekomst begint nu!

Deze tips zijn verschenen in de december-uitgave van het fraaie ANBO-PCOB-magazine ‘OuderENwijzer’, net als het interview met Josanne over gelukkig oud worden.

Vrijdag 29 november vond het symposium Vrouwen, werk en pensioen: Motivaties en ambities in transitie plaats, naar aanleiding van een pilotstudie van Leyden Academy over de ervaringen van vrouwen in Nederland tijdens de overgang van werk naar pensioen. Tijdens het symposium werd een belangrijke blinde vlek in de maatschappij belicht: vrouwen hebben in deze levensfase andere wensen, ambities en motivaties dan mannen.

Waardevolle stappen
Onderzoeker Elena Bendien presenteerde de bevindingen van de pilotstudie en ging in op hoe de transitie van werk naar pensioen samenhangt met lichaam, sociale connecties, leefruimtes en maatschappelijke verwachtingen. Als reactie hierop gaf gastspreker Petra Verdonk een inspirerende reflectie, waarin ze onder andere besprak hoe het afscheid van werk vaak ook een afscheid of verandering van identiteiten en zingeving inhoudt, en benadrukte de sleutelrol van flexibiliteit in dit proces. Vervolgens gingen de deelnemers in tafelgesprekken dieper in op belangrijke thema’s, zoals de verantwoordelijkheid van werkgevers en hoe vrouwen na hun pensioen hun expertise en ervaring waardevol kunnen blijven inzetten. Een deelnemer verwoordde het treffend: ‘Het waren waardevolle gesprekken. Samen hebben we betekenisvolle stappen gezet naar meer begrip, ondersteuning en nieuwe inzichten in deze cruciale levensfase en voor verder onderzoek.’

Videobijdrage Marjan Berk
De 92-jarige Marjan Berk, heeft meegedaan aan het onderzoek en gaf een opbeurende boodschap mee aan de deelnemers van het symposium, middels onderstaand filmpje. Als tip gaf ze aan vrouwen die met pensioen gaan: ‘Onderzoek wat je echt wilt doen en ga daar achteraan! Want er zijn in het leven momenten dat dat verandert!’ 

Het congres is mede mogelijk is gemaakt door het Jo Visser fonds en Hofje Codde & Van Beresteyn.

Alumnilezing Pauline Meurs over verouderen stemt tot nadenken
In een indrukwekkende alumnilezing nam Pauline Meurs vrijdag 22 november de oud-deelnemers aan de executive leergang van Leyden Academy mee in haar persoonlijke ontdekkingstocht van het ouder worden. De sociologe, emeritus-hoogleraar Bestuur van de Gezondheidszorg en voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, maakte de aanwezigen bekend met het fenomeen ‘Tussenland’. Het gebied waar je je bijvoorbeeld bevindt als je na een leven lang gewerkt te hebben met pensioen gaat.

“De oudere is altijd die ander. Tot je het opeens zelf bent. Het overkwam mij ook. Ik moest mijn pas inleveren bij de universiteit. Tegelijk met mijn bibliotheekkaart want kennelijk lees je na je pensioen niet meer… Ik stelde mezelf de vraag wie ik eigenlijk was, maar nog veel meer wie ik eigenlijk ben. Na een ietwat verwarrende periode heb ik ervoor gekozen om in dat Tussenland in beweging te komen en op ontdekkingsreis te gaan. Dat voelt misschien wat onzeker, maar juist als je gebruik maakt van die scharrelruimte in de tijd ontstaan er nieuwe kansen.” Meurs benadrukte daarbij dat de periode tussen het oude en het nieuwe ongemakkelijk kan voelen. Maar dat het in de branding, tussen het strand en de zee, wel het meest bruisend is. “Daar speelt het echte leven zich af! En als je ervoor zorgt dat je geen speelbal wordt van de golven geeft het veel voldoening om daar te staan!”

Identiteit kwijt
Ze ervaart dat als je ouder wordt dat Tussenland heel belangrijk is. “Als je ‘opeens’ tot de ouderen behoort ben je meteen een stuk van je eigen identiteit kwijt. Je bent ondergedompeld in een groep die door sommigen als nutteloos wordt gezien of als een kostenpost. Maar waar de mensen aan voorbijgaan, is dat het geen homogene groep is maar één met een hele grote diversiteit. En dat het Tussenland dus voor iedereen anders is.”

Meurs prijst zich gelukkig met het feit dat zij tot de groep behoort voor wie het dubbeltje frequent de goede kant is opgevallen. “Ik werk nog steeds op een hoog niveau, ben daarnaast een nieuwe carrière gestart als styliste, heb een hond in huis gehaald en beschik over een rijk sociaal leven. Dat is een grote groep niet gegund. Dat maakt hun Tussenland ingewikkeld. Als voor jou het dubbeltje de verkeerde kant is opgevallen is het allemaal niet zo eenvoudig en licht. En dan moeten we ons afvragen of het credo in de ouderenzorg, waarin iedereen zo lang mogelijk thuis moet blijven wonen, realistisch en wenselijk is. Want wat is dan je thuis? En hoe kunnen de mensen in die omgeving een fijn leven hebben als je alleen maar te maken hebt gehad met een opstapeling van pech?”

Afbouw sociale zekerheid
De afbouw van de sociale zekerheid is in haar ogen daarbij desastreus. Ik maak me dan ook ernstige zorgen over de tweedeling die in ons land manifest is. “Waarom heb ík eigenlijk AOW? Ik heb het niet nodig met mijn pensioen terwijl het voor andere mensen hun hele inkomen is. Maak dat inkomensafhankelijk of bedenk andere zaken waardoor er een eerlijkere verdeling komt.”

Nu ze vanuit Tussenland weer volop op reis is, geniet ze volop. “Eigenlijk is verouderen een parodie op het leven. Een parodie waarbij je jezelf steeds weer opnieuw moet uitvinden. Dat geldt trouwens niet alleen bij je pensioen maar ook op veel andere momenten. Misschien goed als we als ouderen de jeugd daarin meenemen zodat zij niet pas op hun 67^e het Tussenland ervaren maar al veel eerder. Het even stil durven staan, kan je namelijk ongelooflijk veel brengen. Al blijkt het in de praktijk ook heel hard werken.”

Klik hier als je meer wil weten over de executive leergang in 2025.

Schrijfster, fotograaf en trainer Eveline van de Putte heeft de Jo Visser Award 2024 ontvangen. Veel van haar werk richt zich op mensenrechten en empowerment. Ze gebruikt kunst als een middel om taboes te doorbreken en onbekende groepen stem en gezicht te geven. Zo heeft ze een bijdrage geleverd aan de zichtbaarheid en rechten van LHBTIQ+-personen, met name in het onderwijs en welzijn.

Eén van haar initiatieven, Tour d’Amour, een interactieve voorstelling in verpleeghuizen en wijkcentra, opent het gesprek met roze ouderen en is al 10 jaar lang een groot succes. Haar werk en haar inzet voor een inclusieve samenleving maken haar tot een belangrijk rolmodel voor velen.

De ceremonie vond op 21 november plaats in de Centrale Bibliotheek van Den Haag, tijdens het symposium over LHBTIQ+-vriendelijk onderwijs en welzijn. Dit evenement bracht experts, beleidsmakers en andere betrokkenen samen om de voortgang en uitdagingen op het gebied van inclusiviteit en welzijn voor LHBTIQ+-personen te bespreken. Inspirerende bijdragen waren onder andere van Siela Ardjosemito-Jethoe over inclusie en intersectionaliteit, Lucas Oldenburger over inclusiviteit en representatie in het onderwijs en dr. Suzanne van der Beek over de geschiedenis van queer jeugdboeken in Nederland. Het programma werd gehost door Stefano Frans, met muziek van Guus Westdorp.

Tijdens het symposium werd ook het nieuwe boek van Van de Putte, Een zwaluw in de kamer. Queer verhalen die je omarmen, gelanceerd. Het prachtig geïllustreerde boek bestaat uit twintig heel verschillende, op zichzelf staande verhalen. De verhalen normaliseren en integreren veel aspecten van seksuele- en genderdiversiteit in alledaagse gebeurtenissen.

De award, die voor de dertiende keer werd uitgereikt, is bedoeld om het gedachtegoed van Jo Visser te eren en vernieuwende projecten aan te jagen. Van de Putte ontving de prijs, bestaande uit een bronzen beeld en een geldbedrag van 5000 euro, uit handen van de voorzitter van het fonds, Jenneke van Pijpen.

Kunst in het ziekenhuis kan een krachtig middel zijn om patiënten en hun naasten te ondersteunen tijdens een moeilijke periode. Het kan gedachten en gevoelens in beweging brengen en zo bijdragen aan het welzijn van de patiënt. Maar wat doet kunst nu precies voor degenen die ermee in het ziekenhuis in aanraking komen?

Actief kunstbeleid
Het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) heeft in de afgelopen dertig jaar een gerenommeerde kunstcollectie opgebouwd. Dagelijks ervaren medewerkers, bezoekers, patiënten en studenten deze unieke collectie in de gangen, trappenhuizen, poliklinieken en verpleegafdelingen van het LUMC. Met het idee dat kunst zou kunnen bijdragen aan het creëren van een welkome omgeving en het doorbreken van de klinische sfeer. Naast de collectie zijn wisselende, laagdrempelige tentoonstellingen te zien in Galerie LUMC.

De waarde van kunstbeleving
Uit eerder onderzoek is gebleken dat kunstwerken zowel de geestelijke als lichamelijke gezondheid positief kunnen beïnvloeden, bijvoorbeeld bij het omgaan met of behandelen van een ziekte. Toch is zelden gevraagd naar de ervaringen van de patiënt en naasten zelf. Daarom staat in het onderzoek van Leyden Academy en het LUMC juist hun kunstbeleving centraal. Wat voegt kunst toe? Welke waarde heeft het voor hen? De uitkomsten van dit onderzoek geven inzichten die bij het toekomstig kunstbeleid kunnen worden ingezet.

Aanpak van het onderzoek
Om de ervaringen van patiënten en naasten in kaart te brengen, zijn verschillende methoden ingezet:

• Verspreiding van vragenlijsten (waarvan er 93 zijn ingevuld) in de galerie en wachtkamers van poliklinieken in het LUMC.
• Korte interviews met wachtende, zittende en lopende mensen in het ziekenhuis (28 interviews).
• Diepte-interviews met patiënten en naasten die zich hadden aangemeld via de vragenlijsten (18 interviews met mannen en vrouwen tussen 30-80 jaar).
• Een creatieve feedbacksessie met geïnterviewde patiënten en naasten om betekenissen en samenhang te verkennen en verbeelden in kleur, gedicht, collages, tekst, tekeningen etc. (10 deelnemers).

“Kunst leidt me af en het is ook een tijdverdrijf, maar daarnaast is het ook confronterend. Bijvoorbeeld het beeld van de handen die elkaar vasthouden waarvan een hand van een jong iemand is en de andere hand van een ouder iemand. Ik zit er qua leeftijd tussen maar ik twijfel of ik die leeftijd van die oudere hand met arm wel zal halen met mijn ziekte.”

Belangrijkste bevindingen
Het onderzoek toont dat beeldende kunst in het ziekenhuis een beweging van gedachten en gevoelens op gang brengt bij mensen. Heel duidelijk kwamen daarbij zes verschillende betekenissen naar voren die met elkaar samenhangen en door elkaar heen kunnen worden beleefd.

1. Afleiding: Kunst biedt afleiding van lange wachttijden, spanning voor een uitslag of behandeling en gepieker. Het prikkelt de verbeelding en fantasie, waardoor er minder stress wordt ervaren. “Ik ben er dan even uit, even weg van mijn zorgen over mijn ziekte en lichaam en vragen als ‘wat moet ik nou toch straks?’”
2. Emoties: Kunstwerken kunnen bestaande emoties versterken (verdriet, angst), maar roepen meestal juist andere ‘lichte en verrassende’ emoties op (troost, blijdschap, verrassing). “De kunst in een ziekenhuis geeft me positiviteit en lichtheid, en dat maakt me vaak blij.”
3. Verbinding: Kunst creëert verbinding met de buitenwereld en samen kijken naar een werk geeft een gevoel van onderlinge verbondenheid. “Er is door die kunstenaar met heel veel toewijding aan gewerkt… dat zie en voel je dan ook, die menselijke connectie.”
4. Herkenning: Kunst brengt een menselijke, huiselijke sfeer als tegenwicht in de ‘steriele’ ziekenhuisomgeving. Herkenning in een kunstwerk geeft een gevoel van vertrouwdheid. “Kunstwerken geven iets persoonlijks aan de saaie en doodse gangen.”
5. Mens voelen: Naast het ziek zijn worden door kunst even andere aspecten van ‘mens zijn’ opgeroepen. “Kunst in het ziekenhuis geeft mij een gevoel dat ik weer een ‘heel mens’ ben en niet alleen maar een ziek lichaamsdeel.”
6. Houvast: Kunstwerken kunnen dienen als houvast en ankerpunt bij het zoeken naar je bestemming in het grote, anonieme ziekenhuisgebouw. “Het is akelig dat je daar moet liggen, maar het geeft ook iets vertrouwds dat datzelfde schilderij van de vorige keer er dan nog steeds hangt.”

De kunstbeleving hangt af van drie invalshoeken: het ziekenhuis als gebouw en zijn zorgfunctie, de beeldende kunst zelf en de persoon die ernaar kijkt.

Conclusie
Hoewel kunst geen botbreuk heelt of ziekte geneest, kan het patiënten en naasten wel raken en hen zich weer meer een heel mens laten voelen in plaats van slechts een ziek lichaamsdeel. Daarnaast blijkt dat kunst in het ziekenhuis de fantasie en verbeelding kan prikkelen, en kan zorgen voor een prettigere, meer ontspannen omgeving waarin mensen zich wat fijner of minder gestrest voelen. Patiënten en naasten uitten ook wensen, zoals meer interactieve kunst, kunsttijdschriften in wachtkamers, muziekmogelijkheden en kunst aan de muur op verpleegafdelingen. En laten we de kamers van de patiënten zelf niet vergeten. Die kunnen worden verrijkt met zelfgemaakte of meegebrachte kunstuitingen.

Over het team en het onderzoek
Het onderzoek naar de waarde van kunst in het ziekenhuis is mogelijk gemaakt en uitgevoerd door het LUMC en Leyden Academy on Vitality and Ageing, en is uitgevoerd door Truus Teunissen, Annette Hendrikx, Zohra Bourik, Barbara Groot, Paul Lindhout, Tineke Abma en Sandrine van Noort. Deze publieksversie is een samenvatting van het wetenschappelijk onderzoek, waarvan de resultaten binnenkort in het internationale tijdschrift Arts & Health zullen worden gepubliceerd. Wil je meer informatie over het onderzoek? Neem dan contact op met Truus Teunissen.

 

In de media

12 november 2024: In radioshow De Ochtend van NPO Klassiek wordt hoogleraar Tineke Abma geïnterviewd over het project.
16 november 2024: Artikel in het Leidsch Dagblad met de titel ‘Kunst goed voor gezondheid’.

 

 

Op 11 november bestaat Leyden Academy zestien jaar. Ieder jaar onthullen we op onze verjaardag een nieuw ‘gezicht’ dat een jaar lang onze website, sociale media-accounts en diverse communicatiemiddelen siert. Voor dit jaar stellen we met veel plezier Marijke Elshof aan u voor. Marijke is 91 jaar en woont tot haar groot geluk zelfstandig in Oegstgeest.

Liefde voor het leven en haar omgeving
Marijke groeide op in de Kempenaarstraat in Oegstgeest als kind van wijnhandela-ren en kreeg een geborgen jeugd met haar vier zussen. Ze trouwde jong, kreeg vijf kinderen, waaronder een tweeling, en is inmiddels oma van elf kleinkinderen en zes achterkleinkinderen. Haar leven stond lang in het teken van haar gezin, maar zodra de kinderen groter waren, stortte ze zich op vrijwilligerswerk en banen waarin ze mensen kon helpen. Ze gaf lezingen voor de Nederlandse Brandwonden-stichting, werkte in een antroposofische huisartsenpraktijk en deed onderzoeksin-terviews.

Optimisme en zelfredzaamheid
Na een scheiding, die volgde op 32 jaar huwelijk, bouwde Marijke een zelfstandig leven op en ontdekte nieuwe kanten van zichzelf. “Ik werd iemand die voor zichzelf moest zorgen, en dat is me goed afgegaan. Het leven bracht uitdagingen, maar ik ben gezegend met een goede gezondheid en een optimistisch karakter.” Ze is nog altijd vol levenslust, geniet van haar drukke agenda en de mogelijkheden om actief en betrokken te blijven.

De kracht van verbinding
Marijke waardeert de samenhang in het dorp waar ze woont. “De verbondenheid in Oegstgeest is groot en er wordt ontzettend veel georganiseerd: filmvertoningen, eetgroepen, lezingen, beweegactiviteiten. Daardoor heb ik een druk sociaal leven en ben ik nooit alleen. In mijn vrije tijd sport ik twee keer per week bij de Vitality Club, waar ik de oudste deelnemer ben. En ook WordFeud is niet meer uit mijn leven weg te denken.” Haar zicht laat haar in het donker in de steek, maar haar optimisme is onverstoorbaar. “Het ouder worden brengt uitdagingen, maar ook zoveel mooie ervaringen. Ik pak de kansen die er zijn en dat is precies hoe ik het wil.”

De foto is gemaakt door fotograaf Henk Aschman. 

Maak ook kennis met onze eerdere ‘gezichten’, Aad (2024), Afifa (2023), Theo (2022),  Margaretha (2021), Loek (2020), Leonie (2019), Hans (2018) en Jannie (2017).