Ouderen zijn geen homogene groep. Er is een grote variëteit in interesses, vaardigheden en levensstijlen. Het beeld dat ouderen alleen maar kwetsbaar of afhankelijk zijn, doet dan ook geen recht aan die diversiteit. Wat zijn onze beelden bij het ouder worden, hoe kijken we naar oudere mensen en hoe zien zij zichzelf?
Met Zomervisite brengen Leyden Academy en het Jo Visser fonds jongeren in contact met ouderen in een zorgorganisatie. Ze ondernemen samen gezellige activiteiten op basis van de interesses van de ouderen. Zo brengen we jong en oud met elkaar op een plezierige manier in contact en laten we jongeren kennismaken met de ouderenzorg.
Meer ouderen, minder verzorgenden
Meer studenten kiezen voor een opleiding in de zorg. Helaas kiest minder dan 5 procent van de studenten uiteindelijk voor een baan in de ouderenzorg. En met het groeiende aantal ouderen is dat zorgwekkend. In Nederland wonen ongeveer 115.000 mensen in een verpleeghuis, en in 2025 zullen dat er naar verwachting ruim 145.000 zijn. En dat terwijl er nu al ruim 55.000 vacatures in deze sector onvervuld zijn. Om dit nijpende tekort aan goed opgeleid personeel de komende jaren op te lossen, is het van groot belang om de beeldvorming over ouderenzorg positiever te kleuren.
Zinvolle en leuke ontmoetingen in de ouderenzorg
Hoe verleid je jonge mensen tot een loopbaan in de ouderenzorg? De sleutel ligt in ontmoetingen tussen jong en oud: door persoonlijk contact ontstaat waardering en kunnen beelden worden bijgesteld. Daarom brengen Leyden Academy en het Jo Visser fonds middels Zomervisite jongeren op een laagdrempelige manier in contact met ouderen en hun woon- en leefwereld. We maken daarbij gebruik van een door stichting JOW! ontwikkelde app. De bedoeling is het contact tussen jong en oud zoveel mogelijk 1-op-1 te laten zijn. Sinds de start van Zomervisite in 2017 hebben ruim honderdvijftig 16- tot 25-jarigen samen met ouderen die in een zorgorganisatie wonen iets ondernomen. Zo hebben ze gewandeld, koffie gedronken, een ijsje gegeten, boodschapjes gedaan, spelletjes gespeeld, foto’s bekeken, gefietst op een duofiets en gekletst.
Klein gebaar, groot plezier
Het verbaasde veel deelnemers dat de ouderen vaak zo open zijn en veel over zichzelf en over vroeger vertellen. Wat ze vooral terugkregen van de ouderen was waardering. Ook bezorgde deze ervaring de deelnemers een duidelijker beeld van ouderen en van de zorg eromheen. Een paar deelnemers gaven van te voren al aan dat zij een zorgopleiding gaan doen en in de ouderenzorg willen gaan werken. Voor hen was dit een manier om ook in de praktijk te zien of dit bij hun past. Naar aanleiding van Zomervisite hebben enkele deelnemers zelfs de mogelijkheid van een welzijnscontract aangeboden gekregen.
“Ik ging altijd met een enorme glimlach weg en kwam blijer thuis na Zomervisite”, “Het is waardevol dat je meer van een andere generatie weet” en “Ik vond het zo leuk dat ik nu een opleiding in de zorg start en in de ouderenzorg een baan zoek” is een greep uit de vele enthousiaste reacties die we naar aanleiding van Zomervisite 2021 hebben ontvangen. Klik hier voor meer ervaringen van jongeren aan voorgaande Zomervisites.
Beeldvorming van jongeren over ouderen
Aan Zomervisite hebben we in 2018 en 2022 onderzoek gekoppeld om inzicht te krijgen in de beeldvorming van jongeren rondom ouderen en de motivatie om met ouderen te werken en hoe ouderen deze ontmoetingen ervaren. Het onderzoek werd uitgevoerd door middel van kwalitatieve interviews en ondersteunende vragenlijsten. Samenvattend laat die evaluatie zien dat alle betrokken partijen – contactpersonen binnen de zorgorganisaties, jongeren en ouderen – positieve dingen heeft gebracht, van ‘andere energie’ tot andere beeldvorming over ouderen en de ouderenzorg. Klik hier voor ons nieuwsbericht over Zomervisite 2022.
Leyden Academy en het Jo Visser fonds (voorheen Vereniging Het Zonnehuis) dragen gezamenlijk bij aan een betere kwaliteit van het onderwijs in de ouderenzorg en willen de negatieve beeldvorming over oudere mensen bijstellen. Het doel is om mbo- en hbo-studenten uit te dagen om met een frisse blik te kijken naar de zorg voor oudere mensen en na te denken hoe deze kan worden verbeterd. Samen met regionale onderwijsinstellingen, gemeentes en andere partijen wordt gezocht naar de verbindende factor om kennis te vergroten en de beeldvorming over ouderen te verbeteren. Hieronder lichten we enkele activiteiten toe.
Zomervisite Onder de noemer ‘Zomervisite’ zijn (aankomende) studenten Zorg & Welzijn uitgenodigd om via een zorgorganisatie bij ouderen op bezoek te gaan en samen iets te ondernemen: van het maken van een wandeling, muziek luisteren, een boodschap doen, of samen op het terras genieten van de zon. Studenten komen zo in aanraking met de belevingswereld van ouderen en raken geïnspireerd door de ontmoetingen. Sinds de start in 2017 hebben ruim honderd jongeren via deze zomervisites de woon- en leefomgeving van (kwetsbare) ouderen leren kennen. Volgens de deelnemers heeft het bijgedragen aan een genuanceerder beeld van ouderen en de ouderenzorg, en was het een verrijkende ervaring. We hebben het voornemen om in juli en augustus 2020 weer Zomervisite te faciliteren. Meer informatie? Klik hier.
Inspiratie- en kennisdagen De afgelopen jaren boden regionale Levenslessen door het hele land ruim 1.500 scholieren een verfrissend perspectief op ouderenzorg. Studenten raken geïnspireerd door de ontmoetingen met ouderen en stellen hun vooroordelen bij. De ontmoetingen dragen bij aan meer begrip en een betere verstandhouding tussen generaties. Docenten zijn verrast dat studenten zo enthousiast zijn en met nieuwe ideeën over de zorg voor ouderen komen. Zorginstellingen krijgen een beeld wat de knelpunten in de praktijk zijn en hoe stages worden ervaren. Voor gemeentes en maatschappelijke instellingen zijn de Levenslessen een manier om te peilen hoe de kennis en ervaring van studenten al dan niet aansluit bij de vraag van zorgorganisaties en hun cliënten.
Na het contact met ouderen hebben de studenten hun ervaringen omgezet in originele ideeën. Vervolgens werden deze tijdens Inspiratie- en kennisdagen aan een breed publiek gepitcht; van een slimme deurmat tegen babbeltrucs tot een Tinder-app die ouderen matcht met een adoptiekleinkind. Het idee van Lilian Djarkasi, kickbokslessen voor dementerende ouderen, is zelfs genomineerd voor een Appeltje van Oranje.
Stichting GetOud heeft twintig van deze levenslessen als rolmodellen geportretteerd om inspirerende ontmoetingen tussen jong en oud te tonen.
Kameraad
Het project Kameraad koppelt een maatje aan mensen met dementie, een buddy die lichtheid en kleur in het leven kan brengen. Tegelijkertijd kan de mantelzorger even op adem komen. Binnen Levensles hebben we ons ingezet voor dit project omdat het zorgonderwijs en de ondersteuning van mensen met dementie verbindt. Mbo-studenten worden zo een maatje voor thuiswonende mensen met dementie en hun mantelzorgers. Hierbij staan niet de ziekte en de beperkingen centraal, maar de persoon en zijn of haar mogelijkheden. Na een succesvolle Friese editie volgen nu ook mbo-studenten ROC TOP in Amsterdam het goede voorbeeld. Op de Dementie Verhalenbank zijn gedichten, filmpjes, presentaties en verslagen te vinden die studenten maakten van deze vaak bijzondere ontmoetingen.
‘Het is belangrijk dat onderwijspartijen beter samenwerken om de kwaliteit van het onderwijs in de zorg voor ouderen te verbeteren’ – Jet Bussemaker, hoogleraar leerstoel ‘Beleid, wetenschap en maatschappelijke impact, in het bijzonder in de zorg’
Meer informatie over Levensles en de projecten? Neem dan contact op met Danielle Swart.
In de media en bij het brede publiek is er een groeiende aandacht voor de beeldvorming rondom ouderen en ouderenzorg. Wat zijn onze beelden bij het ouder worden, hoe kijken we naar oudere mensen en hoe zien zij zichzelf? Er bestaan in onze samenleving veel bewuste en onbewuste positieve en negatieve vooroordelen. We onderzoeken welke wensen en ambities ouderen zelf hebben en hoe zij denken over ouder worden. Daarnaast willen we de beeldvorming over ouderen en ouderenzorg beter begrijpen. We onderzoeken ook hoe we de beeldvorming kunnen beïnvloeden om zo bij te dragen aan een goede oude dag.
Beeldvorming over ouderen
Op verschillende manieren onderzoeken we de beeldvorming over ouderen. Twee literatuurstudies vormen de achtergrond van het onderzoek dat we nu doen. In samenwerking met stichting RCOAK en fonds Sluyterman van Loo hebben we een literatuuronderzoek uitgevoerd naar de (inter)nationale beeldvorming over ouderen en de mogelijkheden om deze positief te beïnvloeden. Internationaal – van China tot Nederland en van Spanje tot Brazilië – zijn er opvallend veel overeenkomsten in de beelden die we met ouderen associëren; enerzijds afhankelijk en incompetent, anderzijds wijs en warm. In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft Jolanda Lindenberg in 2019 het wetenschappelijke rapport Beeldvorming van ouderen geschreven. In navolging van dit onderzoek voert Belia Schuurman met steun van het Jo Visser fonds een onderzoek uit naar de impliciete beelden die jongeren en ouderen hebben over ouderen.
Self-ageism
Niet alleen de omgeving, maar ook ouderen zelf spelen hierbij een belangrijke rol en hun beeld van ouderen is niet veel positiever dan andere leeftijdsgroepen. Het beeld dat ouderen zelf hebben van hun leeftijdsgenoten en hun levensfase is bepalend voor de wijze waarop wij het ouder worden zien en ervaren. Dit beeld van ouderen over ouderen zelf is ook onderzocht in een Europese studie in vier landen aan de hand van vragenlijsten. Niet alleen de beelden, maar ook de woorden waarmee we over en met ouderen spreken zijn hierbij van belang. Daarom is er ook verder onderzoek gedaan naar de manier waarop we ouderen aanspreken aan de hand van brieven naar gepensioneerden in samenwerking met stichting Radius en gemeente Leiden. De bevindingen tonen vooral dat ouderen zelf afstand nemen van oud-zijn, bijvoorbeeld door te vertellen over dat ze ‘nog’ fit zijn, of ‘nog’ werken. Deze tussen ruimte, liminale fase, koesteren ze omdat het hen de ruimte geeft afstand te nemen van hun leeftijdsidentiteit en andere identiteiten naar voren te brengen.
In gesprek over ageism Op basis van ons onderzoek kunnen we interactieve seminars organiseren waarin we in gesprek gaan over ageism, met colleges over de laatste inzichten en workshops die u uitdagen en ondersteunen om het anders aan te pakken. Samen werpen we een frisse blik op thema’s die samenhangen met vergrijzing in onze samenleving. Wilt u inzichten opdoen en reflecteren over het ouder worden en een bewuste blik op beeldvorming? Laat het ons weten!
Het Life and Vitality Assessment (LAVA) is een gespreksinstrument dat Leyden Academy in nauwe samenwerking met ouderen heeft ontwikkeld. Met dit instrument verkrijgen ouderen inzicht in de thema’s die zij belangrijk vinden en in de kwaliteit van leven zoals zij die zelf ervaren. We willen zo de focus in de ouderenzorg en welzijnssector verschuiven van het verhelpen van klachten en beperkingen naar het behouden en vergroten van leefplezier. Tevens kan het instrument het werkplezier van professionals behouden en mogelijk vergroten.
Persoonlijke doelen
Op basis hiervan kunnen ouderen persoonlijke doelen stellen en een plan van aanpak maken om hun kwaliteit van leven te behouden en/of te vergroten. Het LAVA gaat uit van:
(Zorg)behoeften én verlangens
De ervaring en zienswijzen van de oudere zelf
De oudere heeft de regie, de professional volgt
“Dit is iets wat ik niet eerder heb gedaan; ik vond het leuk om deel uit te maken van het hele proces. We hebben dit samen gemaakt, weet je! Dat is best geweldig!” – Man (67)
LAVA-gesprekstraining Onderzoekers van Leyden Academy hebben het instrument uitvoerig in de praktijk getest en tientallen professionals in zorg- en welzijnsorganisaties zijn in het werken met het LAVA getraind. In 2023 is het gespreksinstrument samen met ouderen doorontwikkeld. Gedurende een aantal interactieve bijeenkomsten heeft een grafisch ontwerper samen met hen de voor hen belangrijke thema’s in beeld gebracht en in begrijpelijke taal (B1-niveau) weergegeven. De dertig tekeningen zijn vervolgens door de deelnemers getest. Het eindresultaat is een visueel instrument waarmee ook ouderen met minder goede basisvaardigheden in gesprek kunnen gaan over hun (kwaliteit van) leven.
Benieuwd naar hoe het gespreksinstrument werkt? Bekijk hieronder een korte video-impressie van het LAVA, aan de hand van een gesprek van ouderenconsulente Joannemie met mevrouw Wolbersen (95 jaar) uit Den Haag.
Zinvolle en leuke ontmoetingen in de ouderenzorg
Beeldvorming van jongeren over ouderen
