Er is toenemend bewijs voor de positieve impact van kunst en cultuur op de gezondheid en het sociale welbevinden van ouderen. Het zou voor iedereen toegankelijk moeten zijn; juist in de periode in je leven dat je zorg nodig hebt.
Samen creatief bezig zijn, zoals zingen, heeft positieve effecten. Er zijn wereldwijd diverse initiatieven van kunstenaars die samen met ouderen zingen. Er is echter nog weinig bekend over hoe mensen met dementie, hun huisgenoten en mantelzangers deze hybride programma’s (zowel online als fysiek) ervaren, en wat we van hun ervaringen kunnen leren. Daarom hebben we daar participatief actieonderzoek naar verricht. We keken hierbij ook naar de werking van de ‘vernieuwende’ elementen in deze benadering. Denk aan vragen als: wat werkt goed bij het thuisbezoek van de mantelzanger, en waar moet aandacht voor zijn? Hoe werken de live online repetities en wat kan hierin mogelijk verbeterd worden? De verkregen kennis en inzichten helpen om de programma’s verder te verbeteren en bieden ook inspiratie voor andere zang- en kunstinitiatieven.
Beeld: participatiekoren.nl
Het Hosha Na!-programma is bijvoorbeeld een bijzonder initiatief van het Participatiekoor, het Radio Filharmonisch Orkest en Jeugdkoor Spaarne. In een ‘reis’ van veertig dagen hebben de deelnemers – zangliefhebbers met én zonder dementie (mantelzangers) – zich voorbereid op het grote meezing-concert ‘Hosha Na!’ tijdens Palmpasen. Tijdens deze reis stonden een aantal principes centraal: oefenen in duo’s thuis, samen creatieve opdrachten maken, zes live online repetities en een afsluitend concert in een kerk in Bussum. De methode laat zien waartoe mensen met dementie nog in staat zijn, als ze op op de juiste wijze worden ondersteund en uitdagend participatief worden betrokken bij muzikale activiteiten.
In elke kwartaalnieuwsbrief van Leyden Academy introduceren we één van onze stafleden aan de hand van een actueel onderzoek of nieuwsfeit. In deze editie vertelt Truus Teunissen overde participatie van ouderen in onderwijs en onderzoek, waar zij zich sinds november 2021 bij Leyden Academy voor inzet.
Ouderenparticipatie, dat klinkt als een logisch onderdeel bij het verrichten van onderzoek. Maar dat is het niet? “Nee, helaas niet. Ouderen als gelijkwaardige gesprekspartner een rol geven in onderzoek is nog verre van vanzelfsprekend. Onderzoek doen naar ouderen gebeurt nu nog vaak door onderzoekers die vooraf vastgestelde vragen stellen aan ouderen en dat analyseren en daarover gaan publiceren. Ouderen zijn dan het onderzoeksonderwerp, maar participeren niet in het onderzoek. Ze zouden de gelegenheid moeten krijgen om mee te denken en mee te beslissen in het onderzoek; vanaf het formuleren van de onderzoeksvraag tot en met de afronding van het onderzoek. Dit kan door ouderen deel uit te laten maken van de onderzoeksgroep maar ook door hen in een focusgroep, die parallel loopt tijdens het onderzoek, regelmatig hun perspectief laten inbrengen. Ouderen hebben unieke ervaringskennis over de problemen, zorgen en uitdagingen die ze ervaren. Daarnaast zou voorafgaand aan het onderzoek naar de behoeften, noden en onderwerpen van een grote groep ouderen in de praktijk moeten worden gevraagd. Op deze manier worden de wetenschappelijke kennis en de ervaringskennis optimaal benut. Dit zal ten goede komen aan de kwaliteit van het onderzoek en zorgen dat de resultaten beter aansluiten op de behoeften van ouderen.”
Je maakt deel uit van het projectteam dat onderzoek deed naar de waarde van kunst in de langdurige zorg. Welke bevindingen van dit onderzoek spreken jou het meest aan? “Wat mij erg aansprak en zelfs raakte, was de grote impact die kunstactiviteiten hebben op ouderen. Ze voelden zich verbonden met andere deelnemende ouderen en het gaf hen de ontspanning en voldoening van het creëren. Voor sommige ouderen was het creatieve moment het hoogtepunt van hun week. Nu, met het wegvallen van de activiteit door de coronapandemie, vertelden sommigen dat zij de hele week niets meer hebben om naar uit te kijken. De impact van de kunstactiviteiten was dus vele malen groter dan alleen het moment van tekenen, zingen of wat dan ook.”
Op welke manier kunnen mensen die leven met kwetsbaarheid uiting geven aan wat voor hen van betekenis is? “Ouderen die zelfstandig wonen en leven kunnen naar een kunstactiviteit gaan of thuis zelf kunst maken. Maar voor de meer afhankelijke ouderen is het van belang dat de omgeving hen in staat stelt en enthousiasmeert om hier uiting aan te geven, hetzij alleen, hetzij in groepsverband. Het is van belang dat de naasten en het zorgpersoneel zich voldoende bewust zijn van de grote waarde en impact die het maken of beleven van kunst heeft op het welbevinden van ouderen. Met kunst en creativiteit kun je jezelf uiten in iets anders dan in woorden, denk bijvoorbeeld maar aan foto’s, beeldende kunst en muziek. Pure en soms rauwe gevoelens kun je in iets creatiefs kwijt en met de ander kun je hier dan over in gesprek komen. Zelf zet ik mijn eigen doorleefde ervaring met mijn chronische ziektes om in beelden en gebruik deze in projecten en verhalen. Zo maakte ik een torso (zie foto) waar scheuren en barsten in te zien zijn die mijn gehavende lichaam verbeelden na diverse ziekten.”
Toch gebruik je ook woorden om jezelf te uiten, getuige de diverse artikelen die je hebt geschreven. Kun je kort iets over de boodschap van je artikelen vertellen? “Je hebt naast de kunstuiting ook woorden nodig om er betekenis aan te geven. Ik ben wetenschappelijke artikelen gaan schrijven over de theoretisch context van zorgethiek en van rouw. Zo schreef ik een artikel over de worsteling tussen kracht en kwetsbaarheid. Samen met mijn partner schreef ik een duo-auto-etnografisch artikel over het dilemma tussen liefde en zorgen voor elkaar in tijden van chronische ziektes. Hierin kwamen vooral de vele manieren van zorgen voor jezelf, zorg ontvangen en zorgen voor de ander(en) aan de orde.”
Het welbevinden van mensen met dementie wordt sterk bepaald door de kwaliteit van het contact dat zij nog hebben met mensen in hun omgeving. Beperkingen in cognitie en taal kunnen als belemmerend worden ervaren, waardoor iemand zich niet meer gezien en verbonden voelt. Er zijn inmiddels veel wetenschappelijke publicaties die aantonen dat clowns hierbij uitkomst kunnen bieden, zowel voor de ouderen, hun naasten als voor zorgmedewerkers. Door zorgverleners en clowns nauw samen te laten werken, komt het spel van de clowns het beste tot zijn recht. De vraag is hoe je deze samenwerking het beste kunt vormgeven, zodat de clownsinterventie (maar ook andere kunstinterventies) volledig tot hun recht kunnen komen en duurzaam verankerd raken in de zorgpraktijk.
Clownsspel als interventie
Over het clownsspel bestaan veel misverstanden en er is niet altijd een gedeeld begrip van wat de waarde van de interventie kan zijn. De kern van clown zijn is niet lollig doen, maar vanuit waarachtigheid en kwetsbaarheid contact maken en spelen. Want de clown breekt al spelend met de normale regels. Daar ligt de kracht, en dat maakt het werk spannend en gedurfd. Want hoe kijken mensen ernaar die buiten het spel staan, zoals zorgpersoneel of familieleden? Wat roept het spel bij hen op? En kunnen zij, door meer kennis over de interventie en een hechtere samenwerking, meer ‘binnenstaander’ worden in het spel? Ook als ze niet meespelen?
“Spel creëert een andere ruimte dan de gewone realiteit. Spel is een gekaderde gebeurtenis die in zijn eigen tijd en ruimte plaatsvindt. Men betreedt deze ruimte vanuit vrijheid en niet vanuit verplichting. Binnen deze ruimte kan alles gebeuren.” – Johan Huizinga, uit: Homo ludens (1938)
Participatief actieonderzoek
In Nederland, Duitsland en Oostenrijk wordt participatief actieonderzoek uitgevoerd met clowns, medewerkers en soms ook mensen met dementie en hun naasten. We wisselen periodiek kennis uit over de aanpak en geleerde lessen. Ons reeds afgerond onderzoek richtte zich op het verbeteren van de samenwerking tussen zorgmedewerkers en clowns in de context van een verpleeghuis, namelijk bij zorgorganisaties Amsta (locatie Dr. Sarphatihuis, Amsterdam) en ZuidOostZorg (locatie Stellinghaven, Appelscha). Aan het participatief actieonderzoek nemen clowns, zorg- en welzijnsmedewerkers en familieleden van bewoners deel, maar bijvoorbeeld ook een specialist ouderengeneeskunde en een psycholoog. Het project is ontwikkeld in samenwerking met en werd financieel mogelijk gemaakt door Stichting CliniClowns en Red Noses International.
Neem voor meer informatie contact op met Lieke de Kock.
Het team van Leyden Academy zet zich in voor een vitaal en betekenisvol leven, hecht verbonden binnen de maatschappij. We ondernemen daartoe veel verschillende onderzoeksprojecten en activiteiten. Een aantal van deze activiteiten bestrijken het kunstdomein, waaronder dans. Dans verbindt mensen met elkaar. “Door de onderlinge relatie en het fysieke contact dat dans met zich meebrengt, ontstaat begrip en moed. Ook vallen verschillen weg en vindt men elkaar in het raakvlak tussen hoop en wanhoop”, aldus een danser. Een mooie boodschap over de kracht van kunst in al zijn uitingsvormen.
Dansworkshops Verpleegkundige én danser Tara Rynders gaf op donderdag 22 juni 2023, samen met Clare Hammoor, bij Leyden Academy een unieke en mooie dansworkshop, genaamd Courageous Care (moedige zorg). Tijdens de workshop kwam het onderwerp rouw(verwerking) aan bod en ging men dieper in op de raakvlakken tussen plezier en verdriet. De deelnemers – danstherapeuten, zorgprofessionals, onderzoekers en ervaringsdeskundigen – werden uitgedaagd om naar zichzelf en naar de ander om te kijken. Rynders ontwikkelde The Clinic: een dans- en kunstprogramma voor zorgmedewerkers en zorgorganisaties in Amerika, met de missie dat alle mensen het verdienen om gezien en gehoord te worden, om voor gezorgd te worden zonder discriminatie. In 2022 verzorgden het duo bij Leyden Academy ook al een dansworkshop. Een inkijkje hierin vindt u hieronder:
Danstalent Dansen is niet alleen goed voor lijf en leden, maar zeker ook voor de geest. Dit geldt voor jong en oud. Toch domineren dansende jongeren sociale media zoals TikTok en Instagram. Met ‘Danstalent’ hebben Leyden Academy en het Jo Visser fonds laten zien wat de oudere generatie in haar mars heeft. Ook zij hebben moves en kunnen jongeren stimuleren die ween doen. In de video’s tonen de ouderen hun favoriete danspas en vertellen ze hun verhaal. Wat betekent juist die dans of beweging? Wat is de favoriete herinnering daarbij? Met dit initiatief willen we ouderen in hun kracht zetten en de talenten van oud en jong samenbrengen. Bent u benieuwd naar de dansvideo’s? Klik dan op onderstaande links:
Loek (96) en Els (76) dansen graag tijdens Indische middagen. Naast het plezier dat het brengt, is dansen ook gezond. “Je moet in beweging blijven en daar is dansen een goede remedie voor. Leeftijd zegt eigenlijk weinig, je wordt het vanzelf als je maar blijft bewegen en ademhalen”, aldus Loek.
Bewegen op muziek geeft Maria (78) plezier, inspiratie en vrijheid in lichaam en geest.
Als je danst, dan ga je uit je hoofd en naar je gevoel. En met z’n tweeën de tango dansen is extra genieten, laten Rietje (70) en Wim (72) zien.
De 63-jarige Karolien is op haar 58e begonnen met dansen. Blijf dansen en probeer niet te oordelen, is haar boodschap.
De 62-jarige Clare is kunstenares en danst maar wat graag in haar atelier.
Annie is 76 en is topfit. Ze haalt veel plezier uit dansen, en dan vooral Zumba.
Onderzoek door dans Onderzoeker Tamar Shahinian brengt vanuit Leyden Academy de werelden van dans en wetenschap samen. Dit doet ze door dans als ‘arts-based research’ methode in te zetten in haar onderzoeken. Tineke Abma, recent benoemd tot bijzonder hoogleraar Kunst en Zorg aan de Erasmus Universiteit, noemt het onderzoek ‘cutting edge’. “De uitkomst van een onderzoek vertalen naar een kunstvorm; van data naar dans, dat is echt uniek.”
Er werd begonnen met een participatieve studie in nauwe samenwerking met Marc Vlemmix en zijn dansgezelschap. Dat onderzoek is gedaan door en voor mensen met Parkinson en andere neurodegeneratieve ziekten.Doel is meer inzicht te krijgen in de wijze waarop diversiteit en inclusie ontstaat in het co-creatieproces van dans met een diverse groep dansers. En wat de betekenis hiervan is voor de individuele deelnemers en de groep.
Op 17 oktober verzorgde Shahinian samen met de dansers van Marc Vlemmix Dance in Luxor Rotterdam een indrukwekkende dansvoorstelling waar nog lang over nagepraat zal worden. In een met 600 toeschouwers vrijwel volgepakt Luxor theater in Rotterdam kreeg de voorstelling Truth=Dare een staande ovatie van het publiek, dat zichtbaar ontroerd en geraakt was. EenVandaag was aanwezig bij de voorstelling en maakte een reportage over hoe dansen mensen met de ziekte van Parkinson kan helpen.
DansPark
Elke woensdagochtend zien we het positieve effect van dansen met eigen ogen in de collegezaal van Leyden Academy, die door DansPark wordt omgebouwd tot een dansvloer voor mensen met een chronische bewegingsbeperking, zoals Parkinson, MS of reuma. Door te dansen werk je aan je conditie, souplesse, houding en balans, maar het geeft ook verbinding, ontspanning en heel veel plezier. Door het vergroten van het lichaamsbewustzijn en het denken in mogelijkheden, wordt ook het zelfvertrouwen gesterkt.
Onder de noemer ENCOUNTER organiseert kunstenaar en designer Joost van Wijmen sinds 2012 verrassende ontmoetingen, waarin zintuigelijke ervaringen en het veranderende lichaam een centrale rol spelen. Zo ging hij met mensen in gesprek aan de hand van hun littekens, die vervolgens werden geborduurd (ENCOUNTER#6). Ook werden mensen uitgenodigd om een tijdlijn te maken van hun leven, aan de hand van de veranderingen in hun lichaam (ENCOUNTER#7). Een werkvorm die we ook met het team van Leyden Academy hebben ervaren en die leidde tot bijzondere reflecties en gesprekken. Van Wijmen vertelde er in oktober 2020 over in een interview op zorgblog Skipr, samen met directeur Tineke Abma van Leyden Academy: “Kunst kan mensen laten ervaren dat ze meer kunnen dan ze voor mogelijk hielden. Je beperkingen zijn dan even op de achtergrond.”
ENCOUNTER#9: intergenerationele ontmoetingen
ENCOUNTER#9 borduurt voort op een reeks ontmoetingen tussen oudere bewoners van Vitalis WoonZorg Groep en studenten van de opleiding Sociale Studies van Avans Hogeschool in 2020. Voor een periode van 14 weken zijn tweetallen aan elkaar gekoppeld, die bij elke ontmoeting een boekje kregen met een vraag of opdracht waarmee zij hun eigen leefwereld in kaart brachten. Zo kregen zij de opdracht om een week lang hun eigen uitzicht te fotograferen. Ook telden de deelnemers een dag lang hoeveel meters zij aflegden. Zo konden de tweetallen elkaar een inkijkje geven in elkaars leven en de verschillen en overeenkomsten bespreken. Vanuit Leyden Academy is junior onderzoeker Lieke de Kock betrokken. Haar wetenschappelijke onderzoek heeft een kwalitatief en participatief karakter en heeft tot doel het begrip en wederzijdse inzicht in de waarde van kunst in de langdurende zorg bij de betrokken stakeholders te verhogen. Over deze uitwisseling zegt Tineke Abma: “Deze samenwerking is voor Leyden Academy een verrijking. Binnen onze verkenning van het thema ‘levensloop’ werken we aan het aangaan van duurzame samenwerkingen tussen kunst en wetenschap in de zorg. De samenwerking met stichting ENCOUNTER is hierin een mooi begin. Kunst en design geven de mogelijkheid tot het aangaan van dieper contact, ervaren van levensplezier en aanspreken van eigen kracht. Door een jaar lang een onderzoeker actief te laten meedraaien in het project ENCOUNTER#9, kunnen we hier meer inzicht in krijgen.” Klik hier voor meer informatie of neem contact op met Lieke de Kock.
Foto: Ingrid Koenen
ENCOUNTER#10: logeren in je eigen toekomst
Hoe is het om te logeren in je eigen toekomst? Tijdens de Dutch Design Week in oktober 2021 wordt het filmportret ENCOUNTER#10 gepresenteerd, waarin het verblijf van 55-plussers in het huis van een 85-plusser is vastgelegd. De ‘jongere senioren’ ervaren in de woning van de ander het leven dat hen misschien zelf te wachten staat. Zo verbleven Annie (63) en Bert (67) gedurende 24 uur in de serviceflat van Henny (87). Annie droeg een verouderingspak, beschikbaar gesteld door Leyden Academy, om de beperkingen te ervaren van het verouderende lichaam. De tweede uitwisseling vond plaats bij locatie De Wilgenhof van Vitalis WoonZorg Groep. Bewoner Jan (87) ging uit logeren terwijl Frans (61) kennismaakte met het leven in een woonzorgcentrum. Het filmportret ‘ENCOUNTER#10, logeren in je eigen toekomst’ is te zien tijdens de Dutch Design Week van 16 tot 24 oktober 2021 op locatie Area 51, Ketelhuisplein 16 in Eindhoven. Klik hier voor meer informatie.
Er is steeds meer bewijs voor de positieve impact van kunst en cultuur op de gezondheid en het sociale welbevinden van ouderen. Hoewel het veelal wordt herkend en nationaal en internationaal wordt ondersteund in de literatuur, is het bewijs versnipperd. Bovendien ontbreekt het aan passend onderzoek naar de implementatie en continuatie van kunstinitiatieven. Ook de Wereld Gezondheidsorganisatie ondersteund de wereldwijde beweging voor meer kunst in de zorg.
De waarde van kunst in de zorg
Dans, tekenen, muziek, zang, poëzie, theater en beeldende vorming samen met een kunstenaar en andere senioren. Welke waarde heeft dat op individueel, sociaal en maatschappelijk niveau? Vanuit het programma Kunst en Cultuur in de Langdurige Zorg en Ondersteuning hebben Leyden Academy en Amsterdam UMC bij achttien bestaande kunstinitiatieven 470 verhalen van deelnemende ouderen opgehaald en zijn er veertig observaties uitgevoerd. Vervolgens zijn de onderliggende werkzame principes beschreven en is de impact geëvalueerd.
In 2021 zijn de bevindingen van het participatief actieonderzoek gepresenteerd in een online manifestatie. Het voornaamste resultaat is dat kunst plezier, positiviteit en diepgaand contact brengt, en dat het uitdaagt. Leyden Academy en Amsterdam UMC geven een stevige wetenschappelijke onderbouwing en versterken hiermee de plaats van kunst binnen de zorgpraktijk én dragen bij aan de kwaliteit van leven van ouderen. Je kunt vertellen over kunstparticipatie, maar je kunt het pas écht begrijpen als je het ervaart. Daarom is in samenwerking met kunstenaar Janine Schrijver de publicatie ‘Kunst is goud waard’ gemaakt, dat een beroep doet op de zintuigen en de lezer laat ervaren wat kunst kan doen. Klik hier voor de factsheet.
“Door kunst kan je jezelf uiten, je verbonden voelen met anderen, even je beperkingen vergeten en benaderd worden vanuit wat je nog wél kunt. Naast ouderen onderstrepen ook zorgmedewerkers, mantelzorgers en kunstenaars de waarde van de activiteiten voor henzelf. Zij ervaren plezier, diepgaand contact en worden uitgedaagd in hun vak.”– hoogleraar Tineke Abma, directeur Leyden Academy
Kunst in tijden van corona De beperkingen die de coronamaatregelen vanaf maart 2020 met zich meebrengen, zorgden voor een koerswijziging in het project. Vaak slaagden de betrokken kunstenaars erin om een alternatieve invulling te geven aan hun activiteiten, want juist in deze moeilijke tijd hadden ouderen behoefte aan afleiding, inspiratie, troost en contact. Zoals een deelnemer aan het onderzoek het verwoordde: “Door corona komen er nog heel veel problemen natuurlijk. En je zou bijna denken voordat mensen straks een psychiater of een psycholoog nodig hebben, breng er maar een doek naartoe en een hoop penselen en verf, en laat mensen daar gewoon van genieten.”
“Pas achteraf hoorde ik dat dit een van de deelnemers had geholpen om uit de neerslachtigheid te komen. Die middagen betekenden zoveel voor hen. Het gaf ze iets heel anders om zich op te concentreren.” – Theatermaker De Rimpel
Dit programma was een gezamenlijk initiatief van ZonMw, Stichting RCOAK, Fonds Sluyterman van Loo en de ministeries van OCW en VWS. Het onderzoeksteam bestond, naast onderzoekers van Leyden Academy en Amsterdam UMC, uit kunstenaar Janine Schrijver (Stichting B.a.d. Rotterdam), en onderzoekers vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines en ouderen die erop toezien dat hun perspectief centraal staat. Ook de Hogeschool van Amsterdam en het Verwey-Jonker Instituut maakten deel uit van het bredere consortium.
In elke kwartaalnieuwsbrief van Leyden Academy introduceren we één van onze wetenschappelijke stafleden aan de hand van een actueel onderzoek of nieuwsfeit. In deze editie vertelt Tineke Abma over haar keuze om Amsterdam te verruilen voor Leiden en het nieuwe onderzoek dat zij leidt naar de waarde van kunst in de langdurige zorg.
Wat was de belangrijkste reden voor jouw overstap naar Leyden Academy? “Ik heb altijd een bijzondere interesse gehad in het welbevinden, de zorg voor en de participatie van oudere mensen, en heb hier ook veel onderzoek naar gedaan. Er is een ingewikkeld maar boeiend spanningsveld tussen onze bevolking die steeds ouder wordt en het alomtegenwoordige ideaal van jeugdigheid. Bij Leyden Academy kan ik mij hier verder in verdiepen; bij VUmc verdeelde ik mijn aandacht ook over andere doelgroepen. Naast verdieping vind ik hier ook verbreding, omdat ik leiding mag geven aan een multidisciplinair instituut waar we met diverse academische disciplines samenwerken: van artsen tot psychologen, van filosofen tot sociaal antropologen. Onmisbaar om samen de complexiteit van de vergrijzing te kunnen doorgronden en praktijkgericht en participatief onderzoek te doen om de kwaliteit van leven van ouderen te verbeteren.”
Waar is wat jou betreft de grootste winst te behalen? “Ondanks alle goede bedoelingen, wordt er nog steeds vooral over ouderen gepraat in plaats van met ouderen. Het zit in het dna van Leyden Academy om in de onderzoeken en projecten echt de stem en het perspectief van oudere individuen als vertrekpunt te nemen, en dat heeft mij ook altijd gedreven in mijn wetenschappelijke werk. Als het gaat om het betrekken van oudere burgers in zorg, beleid en onderzoek, is er nog een wereld te winnen. Ik heb heel veel zin om hier met het team een steentje aan bij te dragen.”
Leyden Academy en Amsterdam UMC gaan samen onderzoek doen naar kunst in de langdurige zorg. Hoe krijgen ouderen hierin een stem? “Voor mij is deze samenwerking heel bijzonder, gezien mijn verbondenheid met beide instituten. In het onderzoek gaan we kijken hoe we de waarde van kunstinitiatieven in de langdurige zorg wetenschappelijk kunnen onderbouwen, om deze zo een stevigere basis te geven. Naast onderzoekers met verschillende wetenschappelijke achtergronden, maken kunstenaars deel uit van het projectteam en natuurlijk ook senioren, om er scherp op te zijn dat het perspectief van ouderen in alle fasen wordt meegenomen. Vorige week kwamen we voor het eerst met het team bijeen. We brainstormden over de vraag wat kunst en creativiteit ouderen te bieden hebben. Een paar uitspraken die me zijn bijgebleven: ‘kunst brengt mensen samen’, ‘het is een universele taal om betekenis te geven’ en ‘je kunt er pijnlijke, onzegbare ervaringen in uiten’. We voelen allemaal dat kunst en creativiteit in de ouderenzorg van onschatbare waarde kunnen zijn, maar die waarde is nog niet zo eenvoudig in kaart te brengen. Een mooie uitdaging waar we graag onze tanden in zetten.”
Tineke Abma is op 1 december 2019 gestart als directeur-bestuurder van Leyden Academy, als opvolgster van Joris Slaets die per dezelfde datum met pensioen is gegaan. Meer informatie over het onderzoek Kunst in de langdurige zorg vindt u hier.
Ouderenparticipatie, dat klinkt als een logisch onderdeel bij het verrichten van onderzoek. Maar dat is het niet?
Op welke manier kunnen mensen die leven met kwetsbaarheid uiting geven aan wat voor hen van betekenis is?
Onder de noemer 
