Leiden/Nijmegen/Rotterdam, 8 februari 2021 – Om de langdurige zorg voor ouderen in Nederland toekomstbestendig te maken moet de overheid een realistische langetermijnvisie ontwikkelen, in dialoog met alle belanghebbenden, als voorwaarde voor een stabiel maatschappelijk draagvlak. Dit is de belangrijkste conclusie uit de working paper ‘Houdbare ouderenzorg – Ervaringen en lessen uit andere landen’ dat vandaag is gepubliceerd door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). De landenstudie is uitgevoerd door onderzoekers van Leyden Academy on Vitality and Ageing, IQ healthcare Radboudumc en Erasmus School of Health Policy & Management (ESHPM), en vormt een achtergrondstudie bij het lopende WRR-adviestraject Houdbare Zorg.
Aanleiding en opzet onderzoek
De houdbaarheid van de langdurige zorg voor ouderen staat in Nederland al geruime tijd op de beleidsagenda. Hoe houden we deze zorg betaalbaar (financiële houdbaarheid), hoe zorgen we voor voldoende goed opgeleid personeel, ook om de kwaliteit van zorg te waarborgen (personele houdbaarheid) en hoe behouden we het draagvlak in de samenleving (maatschappelijke houdbaarheid)? Ook andere landen worstelen hiermee en hebben verschillende beleidskeuzes gemaakt om hiermee om te gaan. Door middel van literatuur- en documentonderzoek in combinatie met interviews met experts uit Denemarken, Duitsland, Engeland en Japan, hebben de onderzoekers in het rapport ervaringen uit die landen in kaart gebracht om daaruit lessen te trekken voor Nederland. Deze vier landen kennen vergelijkbare uitdagingen, zoals een vergrijzende bevolking en personeelstekorten in de zorg.
Geen pasklare oplossingen
De onderzoekers concluderen dat geen van de onderzochte landen dé oplossing heeft. Alle landen zoeken naar de ideale balans tussen financiële, personele (en kwaliteit in bredere zin) en maatschappelijke houdbaarheid. Lijken zij het op één of twee vlakken goed te doen, dan belemmert dit tegelijkertijd een andere dimensie van houdbaarheid. Zo hebben de lage lonen in de langdurige zorg in Duitsland, Engeland en Japan geleid tot slechtere kwaliteit van zorg en grotere maatschappelijke onvrede. Het duurzaam organiseren van de langdurige zorg voor ouderen blijkt een complex en taai vraagstuk waarin verschillende belangen, waarden en perspectieven gezien en gewogen moeten worden. Het hangt ook nauw samen met de culturele, historische en normatieve context, aldus onderzoeker Patrick Jeurissen (IQ healthcare): “Wat werkt in Duitsland hoeft bijvoorbeeld niet per se in Nederland te werken, en vice versa. Er zijn geen pasklare oplossingen.”
Eerst draagvlak, dan daadkracht
Uit de landenvergelijking komt naar voren dat het essentieel is om een realistische langetermijnvisie op de langdurige zorg te ontwikkelen. Er moet eerst worden geïnvesteerd in maatschappelijk draagvlak, door beleid te maken dat is geworteld in de culturele en normatieve kaders van de samenleving en daarmee de politieke waan van de dag overstijgt. Die langetermijnvisie zou in een open dialoog met alle belanghebbenden moeten worden besproken en ontwikkeld, ook om samen tot nieuwe oplossingsrichtingen te komen. Onderzoeker Tineke Abma (Leyden Academy): ”De opdracht voor beleidsmakers wordt daarmee: eerst draagvlak, dan daadkracht! En niet omgekeerd, zoals al te vaak gebeurt. We moeten met elkaar in gesprek over wat voor samenleving we met elkaar willen, zeker in de wetenschap dat in de toekomst de betaalbaarheid van de zorg nog verder onder druk komt te staan. Zo’n dialoog kan mensen ook aan het denken zetten over hoe zij zelf eigenlijk oud willen worden. Mensen denken daar nu vaak pas over na als het zover is.”
Verbeter de condities voor mantelzorg
In alle onderzochte landen, en ook in Nederland, is ‘langer thuis wonen’ het streven, zowel vanuit het oogpunt van kwaliteit als het toegankelijk houden van zorg. Hierbij wordt steeds meer inzet verwacht van mantelzorgers. Onderzoeker Iris Wallenburg (ESHPM): “Ook in Nederland hebben we daarop ingezet vanuit het ordeningsprincipe van decentralisatie, maar daar ervaren we op dit moment wel knelpunten, onder andere omdat vrouwen steeds meer zijn gaan werken. We zien dat in Denemarken de condities voor ‘langer thuis’ beter zijn geregeld, daar zouden we als Nederland van kunnen leren. Langer thuis blijft wenselijk, maar dan moeten we er wel de randvoorwaarden voor scheppen. Je kunt dit niet alleen aan de mantelzorgers overlaten.”
De working paper ‘Houdbare ouderenzorg – Ervaringen en lessen uit andere landen’ door Florien Kruse, Patrick Jeurissen (IQ healthcare Radboudumc), Tineke Abma, Elena Bendien (Leyden Academy), Iris Wallenburg en Hester van de Bovenkamp (ESHPM) is op 8 februari 2021 gepubliceerd op de website van de WRR.
Neem voor meer informatie contact op met Niels Bartels, manager communicatie Leyden Academy, via tel. (06) 3461 4817 of via e-mail.
Er zijn voorbeelden uit de praktijk en literatuur die hier een tegengeluid over laten horen. Zo heeft Pia Kontos, onderzoeker aan de universiteit van Toronto, veel geschreven over embodied personhood bij mensen met dementie. Zij onderzoekt het idee dat ‘wie je bent’ ook opgeslagen zit in het lichaam. Ons lichaam en niet alleen onze geest is aanwezig bij alle ervaringen en sociale interacties in ons leven. Sommige aspecten van onze persoonlijkheid zijn onderdeel van ons lichaam, en blijven dus bestaan, ondanks cognitieve achteruitgang. Denk bijvoorbeeld aan de manier van bewegen van iemand die altijd yoga les heeft gegeven, het gevoel wat je iedere keer weer krijgt wanneer je de muziek van je geboortegrond hoort, het ritme van een leven lang werken in een fabriek, allemaal dingen die zijn opgeslagen in het lichaam. Muziek, en andere vormen van kunst, kunnen hier wellicht een aanspraak op doen: door bijvoorbeeld het ritme of de dynamiek van iemands manier van bewegen te volgen, wordt de persoonlijkheid van diegene als het ware ter plekke tot leven gebracht. Zo is het misschien mogelijk om weer even iets te zien van wie zo iemand was, of wie hij of zij op dit moment is.
Ouderen als veranderexperts
Op maandag 28 en dinsdag 29 september jl. hebben we samen met vijf zorgmedewerkers en twee managers van Respect Zorg van gedachten gewisseld over het project. Door de ontwikkelingen rond corona konden de zorgmedewerkers en managers van ZZG Zorggroep helaas niet aanwezig zijn. In de sessie zijn de zorgmedewerkers en managers allereerst aan de slag gegaan met eerder zelf vastgelegde ervaringen. Door het lezen van de verhalen en bekijken van de foto’s kregen zij een beeld van de thema’s die in hun ervaringen een rol spelen, zoals het belang van leefplezier, de impact van corona, de rol van familie, de samenwerking in het team, ervaren emoties en afscheid nemen. Naar aanleiding van deze thema’s werd gesproken over de kwaliteit van de zorg. Vervolgens hebben we aan de hand van nieuw ontwikkelde software gekeken hoe de bij de ervaringen ingevulde ‘duidingsvragen’ kunnen helpen bij het navigeren door en het betekenis geven aan de ervaringen, en het vormen van een oordeel over de kwaliteit. Het gebruik van de software door de aanwezigen gaf veel aanwijzingen voor hoe deze verder kan worden verbeterd. Tot slot hebben we samen nagedacht over de organisatorische inpassing aan de hand van de vraag: hoe kun je ervoor zorgen dat het werken met ervaringen routine wordt? Een expliciete koppeling tussen leefplezier en het werken met ervaringen voor een grotere groep medewerkers, lijkt een belangrijke richting waar we in de komende maanden actief mee aan de slag gaan.
Loopbaan