In de afgelopen week is er veel commotie ontstaan over de lijst met verpleeghuizen die volgens de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) ondermaats presteren. De lijst is openbaar gemaakt onder druk van de Tweede Kamer, die de veiligheid van verpleeghuisbewoners hoog in het vaandel zegt te hebben. Maar wat zouden deze bewoners zelf verstaan onder veiligheid, vraagt Joris Slaets zich af in een opinieartikel dat op zaterdag 9 juli 2016 verscheen in het Nederlands Dagblad.
U leest het artikel op de website van het Nederlands Dagblad of via Blendle. De integrale tekst vindt u hieronder.
Veiligheid gaat over liefde
De lijst van de Inspectie voor de Gezondheidszorg met slecht presterende verpleeghuizen gaf afgelopen week de nodige commotie. De publicatie is afgedwongen door de Tweede Kamer, vanuit de motivatie dat de veiligheid in onze verpleeghuizen boven alles op orde moet zijn. We hebben het hier over veiligheid door de ogen van toezichthouders, die uitgebreide normatieve kaders hebben opgesteld waaraan voldaan moet worden. Het gaat om zaken die je kunt meten en handhaven, zoals de procedure rondom het verstrekken van medicijnen. Het is veiligheid zoals we die verwachten in een operatiekamer, bij de radiotherapie en in de cockpit van een vliegtuig. Nauwgezet procedures volgen en documenteren.
Wat zouden kwetsbare ouderen zelf in hun laatste levensmaanden onder veiligheid verstaan? De Engelse kinderarts Donald Winnicott beschreef wat een baby nodig heeft en dat is heel goed te vergelijken met onze kwetsbare verpleeghuisbewoners. De “good-enough mother” van Winnicott doet haar best gezien de omstandigheden. Zij handelt vanuit twee perspectieven: enerzijds vanuit de liefde voor haar kind en anderzijds vanuit een sensitiviteit om te begrijpen wat haar kind aangeeft dat het nodig heeft. Zij werkt geen afvinklijsten af, maar voelt aan wat nodig is op het moment zelf. Het gaat niet omde handeling op zich, het gaat om zichzelf zijn in de relatie tot haar kind. Een moeder die het niet in zich heeft om dit te doen, kan het ook niet leren uit instructies. Een moeder die ernaar streeft om alles perfect te doen, zal het nooit goed doen. “Holding is loving,” zegt Winnicott. De veilige omgeving voor de baby gaat over verschonen, voeden, slapen, geknuffeld worden.
Het is maar een kleine stap van de “good enough mother” naar de “good enough nurse”. Ook zij handelt vanuit twee perspectieven: empathie en sensitiviteit voor de behoeften en verlangens. Zij is betrouwbaar en voorspelbaar. Zij past zich aan omdat iedere dag weer een beetje anders is. Zij doet dat omdat ze dat in zich heeft, niet omdat het aangeleerd is. Protocollen helpen hier niet, excellent willen zijn evenmin. Zij creëert een ruimte met maximale vrijheid, is gevoelig voor kleine signalen die wijzen op genot of narigheid. Zij is zichzelf als persoon in de relatie tot de kwetsbare andere. Elisabeth Kübler-Ross heeft dit ook prachtig beschreven wanneer het gaat over de laatste levensfase.
Zolang we in de verpleeghuiszorg voorrang blijven geven aan het normatieve veiligheidskader met zijn regels en protocollen, zullen we nooit bereiken wat we eigenlijk willen: liefdevolle zorg in een moeilijk slot van het leven. Laten we de moed hebben om te zeggen dat de medisch-technische kant bijzonder weinig toe te voegen heeft aan deze levensfase. Het gaat er niet om wat toezichthouders veilig vinden maar om wat kwetsbare ouderen zelf als veilig ervaren. En dát mogelijk maken en beschermen. Dat is echt iets anders dan het kamerbrede populisme van de afgelopen week.
Joris Slaets is directeur Leyden Academy on Vitality and Ageing en hoogleraar ouderengeneeskunde aan het UMCG.
