Depressie

Deze toelichting hoort bij de rubriek ‘Ontpillen met dr. David’ in Zin magazine, november 2016, met als onderwerp depressie. Bekijk hier de andere onderwerpen die in Ontpillen aan bod kwamen.

Verantwoording en achtergrondinformatie
De ene dag ben je vrolijker dan de andere. Veel mensen kampen echter met langdurige neerslachtigheid of zelfs depressie. Meer dan een miljoen mensen in Nederland slikken nu antidepressiva.¹ Moet je altijd aan de pillen? Of kan je zelf iets doen om uit het dal te komen?

Wat is het probleem?
Depressie kenmerkt zich door sombere stemming en verlies van interesse en plezier. Vaak is er ook sprake van slaapproblemen, verminderde eetlust, afvallen, vermoeidheid, concentratieproblemen, geïrriteerdheid, gedachten aan de dood en gevoelens van waardeloosheid.
De ene depressie is de andere niet, omdat de oorzaak een wisselende combinatie van genetische, biologische en psychosociale factoren is. Sterke en vooral langdurige gevoelens van somberheid gaan gepaard met een chemische ontregeling van signaalstoffen in de hersenen die signalen van de ene hersencel naar de andere overbrengen waardoor het gemoed wordt verstoord.
Speciale vormen van depressie zijn de postnatale depressie die kan optreden na de geboorte van een kind en de winterdepressie waarbij mensen gedurende de winter depressief worden.

Wat doet de dokter?
Niet iedereen met gevoelens van somberheid is ziek. Om vast te stellen of er sprake is van tot het normale leven behorende depressieve gevoelens of van een echte depressie (ziekte), hanteert de huisarts een aantal criteria. Bij de diagnose depressie zal hij proberen een patiënt te steunen, adviezen geven over dagstructurering en activiteitenplanning. Hij kan ook doorverwijzen naar psychotherapie of bij ernstige depressie naar elektroshocktherapie. Maar meestal worden pillen voorgeschreven. Meer dan een miljoen mensen in Nederland slikken antidepressiva.
Antidepressiva hebben invloed op verschillende signaalstoffen in de hersenen, zogenoemde neurotransmitters. Hierbij gaat het met name om noradrenaline, serotonine en in geringere mate dopamine. Antidepressiva zorgen dat er meer van deze signaalstoffen in de hersenen komen. Het duurt enige weken voordat de stemming verbetert. De behandeling moet lang worden voortgezet en langzaam worden afgebouwd.
Er zijn twee groepen antidepressiva: tricylische en niet-tricyclische. Onder de laatste vallen verschillende soorten antidepressiva. Hiervan worden selectieve serotonine reuptake inhibitors (SSRI’s) het meest voorgeschreven. SSRI’s verminderen de heropname van de signaalstof serotonine, waardoor er meer serotonine blijft om prikkels van de ene cel naar de andere te geleiden.
Uit verschillende grote onderzoeken is gebleken dat deze pillen bij ernstige depressies effectief zijn. De verschillende soorten pillen hebben allemaal een vergelijkbare werkzaamheid.^2,3,4 Bij lichtere vormen van depressie en rouw is er weinig bewijs dat de pillen helpen.^5,6,7 Toch worden ze steeds vaker voorgeschreven, ook bij steeds mildere vormen van depressie en tegenwoordig zelfs bij rouw. Van alle mensen die nu antidepressiva slikken, is maar 10 procent zo ernstig depressief dat ze vallen in de categorie waarvoor de pillen bewezen effectief zijn. Dat betekent dat maar liefst 90 procent pillen slikt waarvan nooit is bewezen dat ze voor hun depressie of depressieve gevoelens ook werken.[8]
Het probleem bij alle onderzoeken naar antidepressiva is dat er een groot placebo-effect is. Veel onderzoeken tonen namelijk aan dat 75 procent van de verbetering ook optreedt in de groep die alleen een placebo kreeg.⁹ Deels kan dit door het natuurlijk beloop worden verklaard, sommige mensen knappen namelijk vanzelf op, en deels door de aandacht die proefpersonen tijdens de onderzoeken krijgen en het geloof in de werkzaamheid.
Ook de farmaceutische industrie heeft bijgedragen aan de overschatting van de werkzaamheid van antidepressiva. De helft van de onderzoeken naar antidepressiva die zij sponsoren, wordt niet gepubliceerd. Naar alle waarschijnlijkheid omdat ze geen effectiviteit lieten zien.^10,11 Sinds kort moet de farmaceutische industrie alle onderzoeksgegevens beschikbaar stellen. Hieruit blijkt dat 43 procent van de onderzoeken een effect laten zien en dat er in 57 procent geen verschil is tussen pil en placebo.[12]
Kortom, antidepressiva worden te vaak voorgeschreven, met name bij mensen die niet ernstig depressief zijn en bij wie de pillen zeer waarschijnlijk geen voordeel bieden en mogelijk zelfs nadelig zijn.

Wat kun je zelf doen?
Slaap
Mensen met depressie hebben heel vaak slaapproblemen. Onderzoeken tonen aan dat bij mensen bij wie een depressie nog maar net is begonnen, al afwijkingen in het slaappatroon te zien zijn.¹³ Steeds meer wetenschappers zien slaap nu als een van de kernsymptomen van depressies.¹⁴ Er zijn onderzoeken die aantonen dat het verbeteren van slaap kan bijdragen aan het oplossen van een depressie.¹⁵ Er zijn veel slaapadviezen die kunnen helpen om je nachtrust te verbeteren.¹⁶ Onderzoeken laten zien dat veel mensen hun slaapproblemen met deze adviezen zelf kunnen verbeteren of oplossen.¹⁷ Bij patiënten met langdurende slapeloosheid is zelfhulp met deze adviezen op langere termijn effectiever dan behandeling met slaapmiddelen.¹⁸ De Teleac-cursus Beter slapen? Doe-het-zelf! is via de NTR voor iedereen gratis toegankelijk.¹⁹ Verder zijn er verschillende online-cursussen tegen betaling te volgen.²⁰ In de serie Ontpillen is ook een aflevering gewijd aan wat je zelf kunt doen om beter te slapen.²¹

Volg een cursus
Zelfhulp is goed onderzocht en even effectief gebleken als psychotherapie.^22,23 Op internet zijn verschillende zelftesten voor depressie beschikbaar.²⁴ Ook zijn er online-cursussen waarin je grip leert te krijgen op je depressie en depressieve gevoelens.²⁵ Er zijn grote verschillen in de reactie van mensen op de adviezen in dergelijke cursussen. Wat voor de een helpt, bijvoorbeeld hardlopen, kan voor de ander de somberheid doen toenemen. Dit is niet goed te voorspellen.

Praten
Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat psychotherapie net zo effectief is als pillen.²⁶ Er lijkt weinig verschil in effectiviteit te zijn tussen de verschillende vormen van psychotherapie als cognitieve therapie, gedragstherapie of interpersoonlijke therapie.²⁷ Bij milde depressies is aangetoond dat bij psychotherapie het toevoegen van pillen geen verdere verbetering van de depressie geeft.²⁸ Je kunt naast, of in plaats van met een professional, ook met lotgenoten praten. Een recente meta-analyse liet zien dat praten met lotgenoten ongeveer even effectief is.²⁹ Maak daarom regelmatig een wandeling met een vriend(in) en vertel elkaar wat je bezighoudt. Praten over je zorgen kan een depressie voorkomen. Bij jongeren is dat het beste onderzocht.³⁰

Lichttherapie
Sommige mensen worden iedere winter somber, of zelfs depressief. Artsen noemen dit winterdepressie of Seasonal Affective Disorder, kortweg SAD. Dat lijkt misschien een grappige woordspeling, maar patiënten die hieraan lijden zijn enkele maanden per jaar ernstig depressief. Ook is de kans op jaarlijkse herhaling groot: onderzoek laat zien dat tweederde van de mensen die een winterdepressie hebben, het de volgende winter opnieuw hebben.[31]
Als het zo duidelijk is dat een winterdepressie afhangt van het seizoen en het licht, lijkt de oplossing voor de hand te liggen. Alle onderzoeken laten zien dat wie depressief wordt in de winter, baat heeft bij lichttherapie.³² Uit een recente meta-analyse bleek lichttherapie zelfs net zo effectief als pillen.³³ Het meest effectief is blootstelling aan 15 tot 30 minuten fel licht in de ochtend.³⁴ Het moet intensief licht van minimaal 10.000 lux zijn, wat meer is dan van een gewone lamp. Het is ook belangrijk dat je met open ogen in het licht zit, al hoef je er niet direct in te kijken. Vermoedelijk werkt lichttherapie via cellen in het netvlies die niet bij het zien zelf betroken zijn, maar die een rol spelen bij het slaap/waakritme en de melatonineproductie.
Een interessante vraag is of lichttherapie niet alleen gebruikt kan worden om een winterdepressie te behandelen, maar ook om een winterdepressie te voorkomen. Hier is maar één klein onderzoek naar gedaan, die inderdaad aantoont dat mensen die lichttherapie kregen minder winterdepressie ontwikkelden. Dit verschil kan echter door de geringe groepsgrootte op toeval berusten.³⁵ Er zijn ook aanwijzingen dat lichttherapie kan helpen voor mensen die aan een gewone depressie lijden.³⁶ Probeer het een paar weken en zie of je stemming verbetert. Voor nog geen honderd euro koop je al een daglichtlamp van 10.000 lux.

Bewegen
Regelmatige lichaamsbeweging is goed voor lijf en geest. Loop stukjes die je nu op de fiets doet. Lopen is actiever dan fietsen. Een half uurtje per dag bewegen kan een depressie al voorkomen. Er zijn net zoveel mensen die baat hebben bij beweging als die baat hebben bij praten.³⁷ Bewegen helpt niet alleen veel mensen die depressief zijn, het helpt ook het te voorkomen. Zelfs een klein beetje bewegen, een half uur lopen per dag, helpt al.³⁸ Er zijn ook intensievere beweegtherapieën, zoals running therapy. Bij deze therapievorm gaan mensen hardlopen om grip te krijgen op hun depressie. Belangrijk is dat voor iedereen iets anders goed kan werken, je moet zelf experimenteren om te zien wat voor jou het beste werkt.³⁹

Anderen ontmoeten
Sociale activiteiten verminderen depressie.⁴⁰ Word daarom lid van een club die iets doet wat jij leuk vindt. Of zet een bankje voor je huis zodat je meer mensen in de straat spreekt. Je kunt ook een hond nemen, zo raak je vanzelf in gesprek met andere hondenbezitters uit de buurt.

Geven maakt gelukkiger
Onderzoek laat zien dat je van iemand anders iets geven gelukkiger wordt dan van iets aan jezelf geven.⁴¹

Doe wat goed voelt
Houd een logboek bij met je dagactiviteiten en je stemming. Doe vervolgens meer dingen die je een goed gevoel geven en minder dingen die je een slecht gevoel geven. Simpel maar doeltreffend. Dit is trouwens ook een goede oefening voor mensen die niet depressief zijn.⁴²

Dansen, muziek, dieet?
Er zijn veel alternatieve therapievormen voor depressie. Verschillende mensen geven aan baat te hebben bij danstherapie⁴³, muziektherapie,⁴⁴ huisdiertherapie en verschillende diëten, waaronder met veel omega-3-vetzuren.⁴⁵ Ondanks onderzoek is er in de wetenschappelijke literatuur voor deze alternatieve therapievormen geen bewijs van hun werkzaamheid gevonden.⁴⁶

St. Janskruid
St. Janskruid wordt verkocht als natuurlijk alternatief voor antidepressiva. Uit een meta-analyse bleek dat St. Janskruid inderdaad ongeveer even effectief is als gewone antidepressiva.⁴⁷ Lastig met St. Janskruid is dat er veel verschillende preparaten op de markt zijn en dat de werkzaamheid dus alleen voor de geteste preparaten is vastgesteld. St. Janskruid kent minder bijwerkingen dan gewone antidepressiva, maar het grote probleem is dat het de werking van veel andere medicijnen sterk beïnvloed. Hierdoor kan de werking van anticonceptiepil, bloedverdunner, maar ook antidepressivum worden verstoord en kunnen er soms ernstige bijwerkingen ontstaan. Gelijktijdig gebruik met een antidepressivum is daarom af te raden.

Relax!
Bij mindfulness wordt mensen geleerd om zich bewust te worden van het hier en nu en de dingen waar ze op dat moment mee bezig zijn. Hiervoor wordt ook gebruik gemaakt van ontspanningsoefeningen en meditatie. Verschillende onderzoeken tonen aan dat mindfulness een positief effect op depressie kan hebben. Toch is het moeilijk om het effect nauwkeurig te onderzoeken, aangezien het lastig is om een placebo als controlegroep te formuleren.⁴⁸ Van ontspanningsoefeningen in het algemeen is aangetoond dat ze effectief zijn in het verbeteren van depressies, maar minder goed werken als psychotherapie.^49,50

Hoe hou je een gezonde leefstijl vol?
Afvallen, gezonder eten, meer bewegen… we weten dat dit goed voor ons is, maar het is zo moeilijk vol te houden. Herkenbaar? Bij Leyden Academy geloven we niet in dieetboeken en sportschoolabonnementen, maar in kleine aanpassingen in de omgeving die ervoor zorgen dat u onbewust gezondere en actievere keuzes maakt. Elke dag opnieuw. Zo zal je met een kleiner servies minder calorieën gebruiken, terwijl je je even voldaan voelt. Neem een hond en je komt vanzelf aan de dagelijkse lichaamsbeweging, en doet ook nog eens sociale contacten op – ook heel gezond. Een stappenteller aan je pols of op je smartphone zal je motiveren om meer kilometers te lopen.
Meer achtergronden en praktische tips zijn te vinden in het boek Oud worden in de praktijk – Laat de omgeving het werk doen van David van Bodegom en Rudi Westendorp.⁵¹

Ten slotte …
Wie langdurig antidepressiva gebruikt, doet er goed aan om eens te kijken of met aanpassingen in de leefstijl de klachten kunnen verbeteren en of het mogelijk is om met lichtere pillen, of zelfs zonder pillen de klachten op te lossen. De huisarts kan hierbij helpen. Er staan ook veel informatie over depressie⁵² en goede adviezen over het stoppen met antidepressiva op Thuisarts.⁵³ Antidepressiva moeten langzaam afgebouwd worden. Sowieso geldt: stop nooit zomaar met voorgeschreven medicatie, raadpleeg altijd eerst de huisarts!

Referenties

[1] Gip Databank: www.gipdatabank.nl.

[2] Arroll B, Elley CR, Fishman T, et al. Antidepressants versus placebo for depression in primary care. Cochrane Database Syst Rev 2009;3:CD007954. DOI: 10.1002/14651858.CD007954.

[3] Williams JW Jr., Mulrow CD, Chiquette E, et al. A systematic review of newer pharmacotherapies for depression in adults: evidence report summary. Ann Intern Med 2000;132:743-56.

[4] Wilson K, Mottram PG, Sivananthan A, et al. Antidepressants versus placebo for the depressed elderly. Cochrane Database Syst Rev 2001;2:CD000561. DOI: 10.1002/14651858.CD000561.

[5] Fournier JC, DeRubeis RJ, Hollon SD, et al. Antidepressant Drug Effects and Depression Severity: A Patient-Level Meta-analysis. JAMA 2010;303(1):47-53. DOI:10.1001/jama.2009.1943.

[6] Kirsch I, Deacon BJ, Huedo-Medina TB, et al. Initial severity and antidepressant benefits: a meta-analysis of data submitted to the Food and Drug Administration. PLoS Med 2008;5:e45.

[7] Parker G. Antidepressants on trial: how valid is the evidence? Br J Psychiatry 2009;194(1):1-3. DOI: 10.1192/bjp.bp.108.054767.

[8] Zimmerman M, Chelminski I, Posternak MA. Generalizability of antidepressant efficacy trials: differences between depressed psychiatric outpatients who would or would not qualify for an efficacy trial. Am J Psychiatry 2005;162(7):1370-2.

[9] Kirsch I. Antidepressants and the Placebo Effect. Z Psychol 2014;222(3):128-34. DOI:10.1027/2151-2604/a000176.

[10] Turner EH, Matthews AM, Linardatos E, et al. Selective publication of antidepressant trials and its influence on apparent efficacy. N Engl J Med 2008;358(3):252-60.

[11] Melander H, Ahlqvist-Rastad J, Meijer G, et al. Evidence b(i)ased medicine – selective reporting from studies sponsored by pharmaceutical industry: Review of studies in new drug applications. BMJ 2003;326:1171-3.

[12] Kirsch I. Antidepressants and the Placebo Effect. Psychol 2014;222(3):128-34. DOI:10.1027/2151-2604/a000176.

[13] Augustinavicius JL, Zanjani A, Zakzanis KK, et al. Polysomnographic features of early-onset depression: a meta-analysis. J Affect Disord 2014;158:11-8. DOI: 10.1016/j.jad.2013.12.009.

[14] Nutt D1, Wilson S, Paterson L. Sleep disorders as core symptoms of depression. Dialogues Clin Neurosci 2008;10(3):329-36.

[15] Shen J, Hossain N, Streiner DL, et al. Excessive daytime sleepiness and fatigue in depressed patients and therapeutic response of a sedating antidepressant. J Affect Disord 2011;134(1-3):421-6. DOI: 10.1016/j.jad.2011.04.047.

[16] http://www.thuisarts.nl/slaapproblemen/ik-wil-iets-doen-aan-mijn-slaapproblemen.

[17] Van Straten A, Cuijpers P. Self-help therapy for insomnia: a meta-analysis. Sleep Med Rev 2009a;13:61-71.

[18] Mitchell MD, Gehrman P, Perlis M, et al. Comparative effectiveness of cognitive behavioral therapy for insomnia: a systematic review. BMC Fam Pract 2012;13:40.

[19] http://educatie.ntr.nl/beterslapen.

[20] http://www.benzodebaas.nl/.

[21] https://www.leydenacademy.nl/Ontpillen/Slapeloosheid.

[22] Cuijpers P, Donker T, Van Straten A, et al. Is guided self-help as effective as face-to-face psychotherapy for depression and anxiety disorders? A systematic review and meta-analysis of comparative outcome studies. Psychol Med 2010a;40:1943-57.

[23] Cuijpers P, Donker T, Johansson R, et al. Self-guided psychological treatment for depressive symptoms: a meta-analysis. PLoS One 2011b;6:e21274.

[24] http://www.psychischegezondheid.nl/depressiezelftest.

[25] https://www.kleurjeleven.nl/.

[26] Cuijpers P, Sijbrandij M, Koole SL, et al. The efficacy of psychotherapy and pharmacotherapy in treating depressive and anxiety disorders: a meta-analysis of direct comparisons. World Psychiatry 2013;12(2):137-48. DOI: 10.1002/wps.20038.

[27] Shinohara K, Honyashiki M, Imai H, et al. Behavioural therapies versus other psychological therapies for depression. Cochrane Database Syst Rev 2013;10:CD008696. DOI: 10.1002/14651858.CD008696.pub2.

[28] Thase ME, Greenhouse JB, Frank E, et al. Treatment of Major Depression With Psychotherapy or Psychotherapy-Pharmacotherapy Combinations. Arch Gen Psychiatry 1997;54(11):1009-15. DOI: 10.1001/archpsyc.1997.01830230043006.

[29] Pfeiffer PN, Heisler M, Piette JD, et al. Efficacy of Peer Support Interventions for Depression: A Meta-Analysis. Gen hosp psychiat 2011;33(1):29-36. DOI: 10.1016/j.genhosppsych.2010.10.002.

[30] Merry SN, Hetrick SE, Cox GR, et al. Psychological and educational interventions for preventing depression in children and adolescents. Cochrane Database Syst Rev 2011;12:CD003380. DOI: 10.1002/14651858.CD003380.pub3.

[31] Rodin I, Thompson C. Seasonal affective disorder. Adv Psychiatr Treat 1997;3:352-9.

[32] Terman M, Terman JS. Light therapy for seasonal and nonseasonal depression: efficacy, protocol, safety, and side effects. CNS Spectrums 2005;10:647-63.

[33] Golden RN, Gaynes BN, Ekstrom RD, et al. The efficacy of light therapy in the treatment of mood disorders: a review and meta-analysis of the evidence. Am J Psychiatry 2005;162(4):656-62.

[34] Levitan RD. What is the optimal implementation of bright light therapy for seasonal affective disorder (SAD)? J Psychiatry Neuroscience 2005;30:72.

[35] Nussbaumer B, Kaminski-Hartenthaler A, Forneris CA, et al. Light therapy for preventing seasonal affective disorder. Cochrane Database Syst Rev 2015;11:CD011269. DOI: 10.1002/14651858.CD011269.pub2.

[36] Tuunainen A, Kripke DF, Endo T. Light therapy for non-seasonal depression (CochraneReview). In: The Cochrane Library. Chichester, UK: John Wiley & Sons Ltd, 2004.

[37] Cooney GM, Dwan K, Greig CA, et al. Exercise for depression. Cochrane Database Systematic Review 2013;9:CD004366. DOI: 10.1002/14651858.CD004366.pub6.

[38] Mammen G, Faulkner G. Physical activity and the prevention of depression: a systematic review of prospective studies. Am J Prev Med 2013;45(5):649-57. DOI: 10.1016/j.amepre.2013.08.001.

[39] Kessler RC, van Loo HM, Wardenaar KJ, et al. Using patient self-reports to study heterogeneity of treatment effects in major depressive disorder. Epidemiol Psychiatr Sci 2016;Jan 26:1-15.

[40] Forsman AK, Nordmyr J, Wahlbeck K. Psychosocial interventions for the promotion of mental health and the prevention of depression among older adults Health Promot Int 2011;26(suppl 1):i85-i107. DOI: 10.1093/heapro/dar074.

[41] Dunn EW, Aknin LB, Norton MI. Spending money on others promotes happiness. Science 2008;319:1687-8.

[42] Cuijpers P, van Straten A, Warmerdam L. Behavioral activation treatments of depression: a meta-analysis. Clin Psychol Rev 2007b;27:318-26.

[43] Meekums B, Karkou V, Nelson E. Dance movement therapy for depression. Cochrane Database Syst Rev 2015;2:CD009895. DOI: 10.1002/14651858.CD009895.pub2.

[44] Maratos A, Gold C, Wang X, et al. Music therapy for depression. Cochrane Database Syst Rev 2008;1:CD004517. DOI: 10.1002/14651858.CD004517.pub2.

[45] Appleton KM, Sallis HM, Perry R, et al. Omega-3 fatty acids for depression in adults. Cochrane Database Syst Rev 2015;11:CD004692. DOI: 10.1002/14651858.CD004692.pub4.

[46] Jorm AF, Christensen H, Griffiths KM, et al. Effectiveness of complementary and self-help treatments for depression. Med J Aust 2002;176(10):S84-96.

[47] Linde K, Mulrow CD. St John’s wort for depression (Cochrane Review). The Cochrane Library, 2001.

[48] Hofmann SG, Sawyer AT, Witt AA, et al. The effect of mindfulness-based therapy on anxiety and depression: a meta-analytic review. J Consulting Clin Psychol 2010;78(2):169-83.

[49] Jorm AF, Morgan AJ, Hetrick SE. Relaxation for depression. Cochrane Database Syst Rev 2008;4:CD007142. DOI: 10.1002/14651858.CD007142.pub2.

[50] Cuijpers P. Review: relaxation better than wait-list, minimal or no treatment for depression but not as good as psychological treatments. Evid Based Mental Health 2009;12(3):76-7.

[51] Westendorp RG, van Bodegom D. Oud worden in de praktijk. Laat de omgeving het werk doen. Atlas Contact, 2015.

[52] http://www.thuisarts.nl/depressie.

[53] https://www.thuisarts.nl/depressie/ik-wil-antidepressiva-afbouwen.