We wonen allemaal in een buurt. We leven er, worden er ouder en soms hulpbehoevender. Het is dan ook niet zo gek dat een kleine verandering in onze woonomgeving grote gevolgen kan hebben. Denk bijvoorbeeld aan het aanbrengen van street art waardoor er een mooie wandelroute in de wijk ontstaat of aan het sluiten van een dorpsbibliotheek die als ontmoetingsplek diende. Ook landelijk is er meer aandacht voor de buurt. Zo zijn gemeenten vanaf 2024 verplicht een woonzorgvisie op te stellen, waarbij de inrichting van de woonomgeving een belangrijk thema kan vormen. Hoe simpel het verbeteren van de buurt ook lijkt, in de praktijk kan het best ingewikkeld zijn. Want waar moet je precies beginnen?

Zorg voor de buurtvisites
Alweer enkele maanden geleden begon ik aan een onderzoek naar Zorg voor de buurtvisites, met steun van stichting Hofje Codde en van Beresteyn. Zorg voor de buurtvisites is een initiatief van Hetti Willemse en Ad van Elzakker waarbij in verschillende buurten en wijken in Nederland wordt gekeken hoe deze leeftijdsvriendelijker gemaakt kunnen worden door kleine aanpassingen in de woonomgeving te maken. Samen met hen heb ik drie buurtvisites uitgevoerd: Leeuwarden, Arnhem en Den Bosch. Door mee te lopen en te kijken vanuit het perspectief “Is dit een plek waar ik mij thuis kan voelen?” heeft het mijn manier van kijken naar de wijk veranderd. Zo heeft het mij aangezet om te denken in mogelijkheden om de woonomgeving te veranderen. Ook besef ik mij dat de buurt een rol kan spelen in het voorkomen van zorgafhankelijkheid wat winst is voor zowel de bewoner als de zorg zelf. Wanneer ik door mijn eigen woonwijk in Breda loop, betrap ik mezelf erop dat ik automatisch met een andere blik naar mijn eigen buurt kijk.

Van visie naar praktijk
De onderzoekresultaten naar de meerwaarde van Zorg voor de buurtvisite worden weergegeven in het magazine Thuis voelen in de buurt – zelf aan de slag. Met dit magazine bieden we praktische handvatten voor iedereen die zich bezighoudt met een leeftijdsvriendelijke buurt. Het helpt een vertaalslag te maken van visie naar praktijk. Hiervoor delen we de methode en tips van Zorg voor de buurtvisites. Daarnaast delen experts hun perspectief over hoe de leefomgeving kan bijdragen aan het langer thuis wonen en leeftijdsvriendelijke steden. Alle buurtvisite-ervaringen zijn terug te lezen op de website van ZorgSaamWonen.

Ik wens je veel leesplezier en inspiratie!

Evelien Kelfkens
Onderzoeker Leyden Academy on Vitality and Ageing

Op vrijdag 15 september jl. vond in Pand P in Eindhoven de aftrap van een literair project plaats. Gedurende dit najaar komen zes jongeren en zes ouderen tweewekelijks bijeen om elkaars verhalen op kunstzinnige wijze te vertellen, met als doel het stimuleren van vriendschappen tussen jongeren en ouderen.

Tijdens de eerste bijeenkomst hebben de deelnemers met elkaar kennisgemaakt en zijn ze aan de hand van een creatieve opdracht gestart met het bedenken van een naam voor het intergenerationele collectief. In de komende maanden gaan de deelnemers onder begeleiding van stichting Watershed, kunstenaars en gastartiesten een intensief sociaal en cultureel traject aan om te ontdekken of het vertellen van verhalen bij kan dragen aan het ontwikkelen van vriendschappen tussen generaties.

Dit literair project is een samenwerking tussen stichting Watershed en Leyden Academy en wordt mogelijk gemaakt door het Jo Visser fonds. Meer weten? Neem dan contact op met Evelien Kelfkens.

Per 19 september 2023 zijn Tineke Abma (directeur-bestuurder Leyden Academy) en Margje Mahler (directeur-bestuurder van Zorggroep Apeldoorn e.o.) bestuurslid van stichting Jo Visser fonds geworden. Het Jo Visser fonds is aanjager van vernieuwende projecten en praktijkonderzoek in de ouderenzorg.

Het Jo Visser fonds zet zich al meer dan 100 jaar in voor waardige zorg voor oudere mensen die permanent afhankelijk zijn van intensieve zorg. Waarden als solidariteit, zingeving en gemeenschapsvorming zijn hierbij leidend. Sinds 2012 werken ze met Leyden Academy samen aan gezamenlijke speerpunten als het verbeteren van onderwijs voor (toekomstige) zorgprofessionals, het bevorderen van intergenerationele ontmoetingen en het verbeteren van de beeldvorming van de ouderenzorg.

Gezamenlijke koers en strategie
Op 24 mei jl. zijn de statuten aangepast om de samenwerking tussen Leyden Academy en het Jo Visser fonds en partner te optimaliseren. Zo maakt voorzitter Jenneke van Pijpen deel uit van de Raad van Commissarissen van Leyden Academy. Vervolgens zijn op 19 september Margje Mahler en Tineke Abma toegetreden tot het bestuur van het Jo Visser fonds. Margje Mahler is directeur-bestuurder van het eerste Zonnehuis in Beekbergen (geopend in 1929). Haar achtergrond als ouderenpsycholoog en zorgbestuurder zorgt voor de verbinding met de praktijk. Tineke Abma is naast directeur-bestuurder van Leyden Academy ook bijzonder hoogleraar ouderenparticipatie, verbonden aan het LUMC. Zij doet al meer dan 25 jaar onderzoek naar thema’s die raken aan het ouder worden, zoals patiënt- en burgerparticipatie, langdurige zorg, ethiek en diversiteit.

Meer informatie over het Jo Visser fond? Ga naar de website: www.jovisserfonds.nl.

Op donderdag 18 januari 2024 start de veertiende editie van de executive leergang ‘Goed leven, goede zorg voor ouderen’. Sinds 2011 biedt deze jaarlijkse opleiding ruimte aan bestuurders, directeuren en zorgprofessionals om elkaar te inspireren en van elkaar te leren, in een kleinschalige setting met topdocenten. Inmiddels zijn de cursusdata vastgesteld en is de inschrijving geopend.

Hoe ziet goede zorg voor ouderen eruit, nu en in de toekomst? Die vraag is niet eenduidig te beantwoorden. Een familielid zal anders naar kwaliteit kijken dan een zorginkoper, en een verzorgende weer anders dan een toezichthouder. En wat vindt de groeiende groep ouderen hier eigenlijk zelf van? Er vindt in de ouderenzorg een verschuiving plaats naar persoonsgerichte zorg, met oog voor welbevinden en leefplezier naast ziekte en verlies. Hoe navigeert u tussen die diverse en soms tegenstrijdige belangen en verwachtingen? Hoe formuleert u visie en beleid in een voortdurend veranderende context? Welke waarden geven houvast?

Als deze vragen u aanspreken en u op zoek bent naar inhoudelijke verdieping en uitwisseling op het gebied van betekenisvol langer leven en goede zorg voor ouderen, dan is de executive leergang Goed leven, goede zorg voor ouderen iets voor u. De leergang is opgebouwd uit vijf theoretische blokken van twee dagen met colleges van topdocenten, volop ruimte voor bespiegeling en discussie, bijzondere ontmoetingen met ouderen, een werkbezoek in Nederland en een studiereis naar Scandinavië.

Meer informatie over het programma en de cursusdata in 2024 vindt u op onze website en in de brochure. Benieuwd naar de mogelijkheden om met meerdere collega’s aan de executive leergang deel te nemen? Wellicht is een incompany variant iets voor uw organisatie.

Heeft u vragen? Stuur dan een e-mail naar Ellen Plasmeijer.

“Een mooie verbredende blik op ouderenzorg en oud worden. Topsprekers die over alle facetten van ouderdom zorgen voor reflectie en verdieping. Een aanrader voor iedere bestuurder.” – Lia de Jongh, voorzitter Raad van Bestuur Topaz (deelnemer 2023)

Jonathan Wyatt (hoogleraar Qualitative Inquiry, University Edinburgh) was vandaag te gast bij Leyden Academy. Hij deelde zijn schat aan ervaringen en inzichten over autoethnografie en reflexiviteit in kwalitatief onderzoek. In autoethnografie onderzoekt de onderzoeker diens eigen ervaringen ten dienste van het genereren van inzichten in culturele vraagstukken. ‘Auto’ verwijst naar het persoonlijke, ‘ethno’ verwijst naar cultuur. en ‘grafie’ naar het schrijven en de representatie van inzichten (kan ook in de vorm van een performance, muziekstuk).

Ruimte maken voor eigen ervaringen
Autoethnografie kwam 20 jaar geleden op Jonathan’s pad: “Ik had net als andere kritische, postkoloniale onderzoekers vragen bij onderzoek waarbij onderzoekers de ander en diens cultuur bestuderen, allerlei data ophalen, daarover publiceren en daar een carrière op bouwen terwijl ze zelf buiten schot blijven. Is dat niet een vorm van uitbuiting en nog wel ethisch, vroeg ik me af. Tegelijk zag ik de waarde van de ervaringen die we als onderzoekers zelf hebben. Dus ja, waarom onze eigen ervaringen niet bestuderen om inzichten te genereren over bredere maatschappij-culturele processen?”

Autoethnografie versus autobiografie
Jonathan schreef zijn eerste autoethnografie over de dood van zijn vader. Hij verkende thema’s zoals de vader-zoon relatie, kwetsbaarheid, verlies, rouw en masculiteit. Dat verhaal verschilt van een autobiografie, omdat het verhaal niet op zich staat maar verteld wordt om een groter cultureel vraagstuk te bestuderen. Wat hem betreft zijn autoetnografieën per definitie relationeel. Zijn autoethnografie ging bijvoorbeeld over de relatie met zijn overleden vader, maar ook over familierelaties, zijn moeder, zijn broers en zussen. Die relationaliteit maakt dat er ethische vragen zijn waar de onderzoeker niet om heen kan, inclusief de eigen kwetsbaarheid.

Gelaagdheid door reflexieve vragen
Ten slotte stelt Jonathan dat de autoethnograaf nooit genoegen neemt met slechts het verhaal. Een autoethnografie kent meerdere ‘levels of conciousness’ aldus Ellis & Bocher. Denk aan: Welke verhalen worden niet verteld en weggelaten? Welke andere verhalen zijn er te vertellen vanuit andere perspectieven? Hoe zou ik verhaal vertellen als ik jonger was of ouder? Wat voor verhaal zou mijn zus vertellen? Door die reflexieve vragen te stellen en steeds andere gezichtspunten krijgt het verhaal een gelaagdheid.

“Ik vind kwetsbaarheid belangrijk in mijn werk en onderzoek. Hier krijg ik handvatten hoe dat aan te boren”, aldus een deelnemer aan onze participatief actieonderzoek (PAR)-training die deze week plaatsvond op ons kantoor in het Leidse Poortgebouw. De training werd ontwikkeld door Tineke Abma en Barbara Groot van Leyden Academy om de PAR-basisprincipes (onderzoek samen met degene waar het om gaat in zorg, welzijn of wijk, gericht op sociale verandering) op interactieve wijze aan onderzoekers mee te geven. In de training staat onderzoek met mensen centraal. Zij worden niet alleen actief betrokken in het onderzoek, maar co-creëren kennis met elkaar.

PAR-benadering
De opbouw van de training begint met hoe je anderen overtuigt van de PAR-benadering, hoe je het proces kunt opstarten en organiseren tot en met het genereren en samen interpreteren van bevindingen en realiseren van impact en verandering. Ingewikkelde issues en struikelblokken (zoals opgelegde grenzen en eisen, frustraties, weerstanden, schaarste en conflicten) worden niet onder het tapijt geveegd, maar komen uitgebreid aan de orde. De training is gebaseerd op onze eigen onderzoekservaringen en die van collega’s.

“Ik begrijp nu dat je, door op het gevoel van data in te gaan, heel snel tot de kern kan komen.” – deelnemer

Recente training
Tijdens de training maakten de deelnemers onder meer een tableau vivant (levend schilderij), onder leiding van Charlotte Langemeijer van CliniClowns Nederland en onderzochten ze met elkaar hoe dat voelde en werkte. Zo leerden deelnemers creatieve benaderingen van onderzoek, om gesprekken op gang te brengen die méér opleveren dan sociaal wenselijke antwoorden. Daarnaast volgden de deelnemers enkele hoorcolleges over onder meer wetenschappelijke kwaliteit, onderzoeksmethodes en het initiëren, organiseren en bouwen van een PAR-project. Ze sloten af met een zelfgemaakte podcast, waarin ze hun opgedane inzichten deelden.

Wilt u meer weten over onze training over participatief actieonderzoek? Neem dan contact op met Lieke de Kock.

Liefdevolle thuiszorg leer je vooral in de praktijk, door te ervaren en door te doen. Leyden Academy on Vitality and Ageing biedt met Thuisgeluk inspiratie voor het zorgnetwerk rondom thuiswonende ouderen.

Vijf gratis lessen van drie minuten voor de mobiel
Op 26 september is het de ‘Dag van de Thuiszorg’, het uitgelezen moment om extra aandacht te besteden aan thuiszorgmedewerkers. Ze werken dagelijks voor en met thuiswonende ouderen, die ieder hun individuele verlangens en behoeften hebben. Tegelijkertijd hebben ze te maken met tijdsdruk en de daarbij horende keuzes en afwegingen. De vijf Thuisgeluk-inspiratielessen van elk drie minuten zijn ontwikkeld voor de mobiele telefoon en gaan over de volgende onderwerpen:

• Les 1 – Inleiding en uitleg
• Les 2 – De persoon staat centraal: over respect voor de wensen van de oudere
• Les 3 – Omgaan met tijd: over grenzen aangeven en nee leren zeggen
• Les 4 – Er zijn voor iemand: door te letten op hoe het echt met iemand gaat
• Les 5 – Samenwerken: over het samenwerken met naasten

 ‘Ik leer ook veel van ze, van oudere mensen. Ze leren me bijvoorbeeld ook af en toe nee zeggen.’ – Melanie, verzorgende in de wijk bij zorgorganisatie Cordaan

Video’s van herkenbare praktijksituaties
Na een verkennend onderzoek in de zorgpraktijk, waarin onze onderzoeker Charlotte van den Eijnde heeft meegelopen met verschillende thuiszorgprofessionals, filmde Leyden Academy een reeks portretten. Deze korte video’s laten zien hoe zorgmedewerkers ruimte maken voor unieke verlangens en rekening houden met de persoonlijkheid van hun cliënt. Ze brengen herkenbare praktijksituaties in beeld, die inspireren en aanzetten tot een gesprek over goede en liefdevolle zorg.

Voor wie en hoe meedoen?
Thuiszorgmedewerkers, mantelzorgers, wijkverpleegkundigen, praktijkondersteuners en naasten kunnen zich voor de gratis inspiratielessen aanmelden via leydenacademy.nl/inspiratielessen-thuisgeluk. Voor teammanagers van thuiszorgorganisaties die de lessen intern via Whatsapp willen verspreiden, hebben we een handige korte handleiding.

De filmopnames zijn gemaakt bij en met thuiszorgorganisaties Activite, Pro-Cura, Cordaan en Zorggroep Elde Maasduinen. De videoreeks is met steun van het Jo Visser fonds, Fonds SGS, Stichting Het R.C. Maagdenhuis en Stichting Brentano’s Steun des Ouderdoms tot stand gekomen.

Wil je meer informatie over deze inspiratielessen of wil je bij je organisatie een persoonlijke variant organiseren? Neem contact op met Marie-Louise Kok.

 

 

 

In onze kwartaalnieuwsbrief introduceren we een medewerker van Leyden Academy aan de hand van een actueel onderzoek of nieuwsfeit. Dit keer stellen we vragen aan Tom Maasen. Sinds juli 2022 is Tom onderzoeker bij Leyden Academy, waar hij het begrip zorgesthetiek heeft geïntroduceerd en zicht daarbij richt op hoe dat zich tot de ouderenzorg verhoudt.

Zou je iets over je achtergrond en je interesses kunnen vertellen?
Ik heb filosofie gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam en in Jena (Duitsland). Daarvoor deed ik bouwkunde op de MTS. Na mijn studie heb ik lange tijd in het onderwijs gewerkt, bij de opleidingen Geneeskunde in Maastricht en Verpleegkunde in Den Haag. Daar zag ik dat er nauwelijks tot geen aandacht is voor waarnemen en lichamelijkheid van de zorgprofessional. Laat ik het enigszins gechargeerd zeggen: ze leren wel kijken, maar niet zien. En om te leren zien, heb je ook de gewaarwording van je eigen lichaam nodig, in de specifieke context en als bron van inzicht. Ik heb daar een aantal jaar geleden het begrip ‘zorgesthetiek’ aan verbonden. Een andere grote interesse is levenskunst. Daarvoor haal ik vooral inspiratie uit de stoïcijnse leer en uit die van Spinoza.

Wat is zorgesthetiek?
Zorgesthetiek is een hands-on theorie waarin waarneming en lichamelijkheid in relatie tot contexten van zorgen centraal staan. Niet alleen daar waar zorgprofessionals actief zijn. Ook bijvoorbeeld dans, theater en houtbewerking zijn onderdeel van het zorgesthetisch onderzoek. Daar komt bij dat de mens naar mijn idee primair een reagerend wezen is. Dat willen we om de een of andere manier liever niet zien. Ik denk omdat we menen dat onze identiteit verbonden is aan onze intenties. Maar als het gaat om zelfkennis, wat toch de sleutel is tot levenskunst, dan zouden we uitsluitend moeten kijken naar hoe we reageren, in plaats van naar onze doelen, intenties en bedoelingen en hoe we die vormgeven.

Hoe onderzoek je dit dan?
In de zorgesthetische werkplaats van Leyden Academy werk ik bijvoorbeeld samen met verschillende kunstenaars en makers. Door samen hout te bewerken onderzoeken we hoe zorgen werkt en zoeken we naar woorden die het mogelijk maken om de opgedane inzichten te vertalen naar andere zorgpraktijken. Daarnaast gaan we samen met ouderen en met zorgprofessionals uit de ouderenzorg, via dans, performance en taal, op zoek naar nieuwe betekenissen voor woorden als empathie, kwetsbaarheid, vrijheid en verlangen. Zo onderzoeken we of en hoe het mogelijk is om dergelijke thema’s, in een onderwijssetting, veeleer te ervaren in plaats van cognitief te bespreken en te duiden. Dat is nodig, want het zijn begrippen die oorspronkelijk verwijzen naar echte ervaringen, en het gevaar is dat die ervaring eruit verdwijnt als we teveel vanuit ons hoofd zorgen.

Hoe kan dit bijdragen aan het werkplezier van zorgprofessionals?
Nou, het blijkt dat alleen al eraan meedoen voor plezier zorgt, en voor verbondenheid. Verder hoop je dat het ook tot inzicht in het eigen handelen leidt, en bieden we handvatten voor hoe het werk meer verdiepend of eventueel anders kan worden gedaan. We willen deze werkvormen ook gaan aanbieden in de vorm van cursussen, voor zorgorganisaties. Tsja, als er mensen zijn die dit lezen en het zelf willen ervaren, dan zijn ze van harte welkom!

Wat spreekt je aan bij het werk dat je doet?
Het werk dat ik doe is fantastisch. Het is experimenteel, uitdagend en onconventioneel. Het is geweldig dat Leyden Academy daar ruimte voor biedt. Maar goed, het zal nog moeten blijken of het ook daadwerkelijk structureel bijdraagt aan de werkbeleving van zorgprofessionals in de ouderenzorg, en daarmee aan de kwaliteit van leven van onze oudere medemens.