Creatieve activiteiten hebben een positieve uitwerking op gezondheid en bieden ouderen de kans om zich te blijven ontwikkelen en te participeren. “Laat ouderen erbij horen in plaats van ze te benaderen vanuit hun beperkingen”, bepleit Tineke Abma. Haar leerstoel gaat over de participatie van ouderen.

Kunst, zang en dans bieden uitingsvormen en potentieel voor wat mensen wél kunnen. Samen zingen draagt bij aan meer welzijn en positieve gezondheid. Regelmatig samen zingen leidt zelfs tot verbetering van cognitieve functies en kan het dementieproces vertragen.

Artistiek leider Erik Zwiers zet met de participatiekoren een inspirerend voorbeeld neer. In een participatiekoor zingen, repeteren en treden mensen met en zonder dementie samen op.  Franc (70) heeft dementie en vertelt in de documentaire ‘Als klanken kleuren’ openhartig over wat dat met hem doet en welke belangrijke rol zang heeft. Franc is lid van het participatiekoor. Niet voor niks dat het participatiekoor ten tonele verscheen op het symposium ‘The Art of Belonging’. Zie de video voor een kleine compilatie!

Bekijk ook de documentaire ‘Als klanken kleuren’, een hartverwarmend en ontroerend portret van de kracht van muziek en de verbinding die het kan creëren.

Laat ouderen erbij horen!

Op donderdag 22 juni 2023 verzorgden verpleegkundige én danser Tara Rynders en dr. Clare Hammoor bij Leyden Academy een unieke en mooie dansworkshop, genaamd Courageous Care (moedige zorg). Tijdens de workshop kwam het onderwerp rouw(verwerking) aan bod en ging men dieper in op de raakvlakken tussen plezier en verdriet. De deelnemers – danstherapeuten, zorgprofessionals, onderzoekers en ervaringsdeskundigen – werden uitgedaagd om naar zichzelf en naar de ander om te kijken.

Veerkracht
Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat kunstenaars een rol kunnen spelen in preventie en het bevorderen van veerkracht van zorgmedewerkers. Het verloop, de uitstroom en de burn-out-cijfers van zorgmedewerkers zijn enorm. Kunstenaars werken vaak op een speelse, vrije, mensgerichte manier, gericht op samen maken en kracht. Dit biedt vaak een veilige creatieve ruimte om jezelf te zijn en je te uiten. Rynders ontwikkelde daartoe in Amerika The Clinic: een dans- en kunstprogramma voor zorgmedewerkers en -organisaties. Ze maken zich binnen de zorg sterk om verschillen, discriminatie en impliciete vooroordelen te slechten.

Dansmethodiek
Deze creatieve dansmethodiek wordt al langer in Amerika toegepast om meer verbinding te maken tussen zorgmedewerkers en hen te ondersteunen. “Door de onderlinge relatie en het fysieke contact dat dans met zich meebrengt, ontstaat begrip en moed. Ook vallen verschillen weg en vindt men elkaar in het raakvlak tussen hoop en wanhoop”, aldus een van de deelnemers. Een mooie boodschap over de kracht van kunst in al zijn uitingsvormen.

Dit was een vervolg op de eerdere dansworkshop over compassie, die we in het kader van het Arts & Health festival in 2022 hebben georganiseerd. Beiden workshops werden mogelijk gemaakt door Leyden Academy en het Jo Visser fonds. Een inkijkje in de workshop van vorig jaar:

‘Tell me about despair, yours, and I will tell you mine’ (by Mary Oliver, Wild Geese)

THE ART OF BELONGING

Op vrijdag 23 juni jl. sprak Tineke Abma haar oratie ‘The Art of Belonging’ uit naar aanleiding van haar benoeming tot bijzonder hoogleraar Ouderenparticipatie aan de Universiteit van Leiden. Het verlangen er bij te horen en er toe te doen, doet zich extra voor bij ouderen als zij ervaren er níét of niet méér bij te horen, bijvoorbeeld door maatschappelijke dynamiek of toenemende afhankelijkheid. Participatie, ofwel meedoen, is voor ouderen van groot belang. Het draagt bij aan hun welbevinden en is omgekeerd een groot ‘geschenk’ voor onze samenleving. Ter ere van Abma haar benoeming vond voorafgaand ook een dansworkshop, symposium en tentoonstelling plaats.

Oratie
Ouderen doen ertoe. Dat is de boodschap die Tineke Abma wil uitdragen. Abma is sinds juli 2021 bijzonder hoogleraar Ouderenparticipatie bij de afdeling Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde (PHEG) van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Op 23 juni 2023 sprak ze naar aanleiding van die benoeming haar oratie ‘The Art of Belonging’ uit. ‘Be-longing’ klinkt als een samenvoeging van twee werkwoorden: being en longing, oftewel ‘zijn’ en ‘verlangen’. Het verwijst naar een fundamenteel menselijk verlangen om erbij te horen, zonder je te hoeven aanpassen, gewoon door te zijn wie je wilt zijn. Dat is geen vanzelfsprekendheid. Zodra mensen de pensioengerechtigde leeftijd halen, worden zij geconfronteerd met processen van maatschappelijke uitsluiting. De inclusie en maatschappelijke participatie van ouderen met minder kansen hebben haar bijzondere aandacht, net als de participatie in kunst en cultuur als voertuig voor belonging.

Zinvolle ouderenparticipatie draagt bij aan vitaliteit, betekenis en belonging met het oog op sociale inclusie en rechtvaardigheid. Het is dan ook noodzakelijk voor een ouderenvriendelijke samenleving. Toch zijn er nauwelijks sociaal-culturele initiatieven die ouderen de kans bieden om zich te blijven ontwikkelen en te participeren in de samenleving. Precies daar wil Abma met haar leerstoel een bijdrage aan leveren. “A dance a day keeps the doctor away”, zo zegt Abma tot slot tijdens haar oratie. Klik hier voor de rede zoals door Abma uitgesproken.

“Ondanks alle goede bedoelingen, wordt er nog steeds vooral over ouderen gepraat in plaats van met ouderen. Als het gaat om de maatschappelijke participatie van ouderen en het betrekken van oudere burgers in zorg, beleid en onderzoek, is er nog een wereld te winnen.” – prof. dr. Tineke Abma, directeur Leyden Academy on Vitality and Ageing.

Symposium
Voorafgaand aan de oratie organiseerde Leyden Academy in de Pieterskerk een gelijknamig symposium. De bijzondere opening ‘Ik dans dus ik besta’ werd verzorgd door dansers met een bewegingsuitdaging van Marc Vlemmix Dance. Daarna volgde een panelgesprek met professoren Pauline Meurs, Jet Bussemaker en Tineke Abma over de kunst van het meedoen en verbonden blijven op latere leeftijd. Professor Aagje Swinnen gaf een bijzondere lezing over kunstenares Louise Bourgeois. Ook wordt tijdens het symposium het tweede ‘Leydse Lintje’ uitgereikt door wethouder Fleur Spijker. Het Leydse Lintje is een initiatief van het Jo Visser Fonds en Leyden Academy om ouderen die zich inzetten voor kunst en cultuur in te eren. Magda Römgens (86 jaar) is de gelukkige en zichtbaar ontroerde ontvanger van een regenboogkleurende lintje, ontworpen door kunstenares Charlotte Molenaar. Römgens zet zich in voor ‘regenboogmensen’ in verpleeghuizen, opdat ze vanwege uitsluiting niet terug ‘de kast’ ingaan. Als afsluiting was er een optreden van het participatiekoor van mensen met dementie en ‘mantelzangers’. Samen zingen draagt namelijk bij aan meer welzijn en positieve gezondheid. Regelmatig samen zingen leidt zelfs tot verbetering van cognitieve functies en kan het dementieproces vertragen.

“Het feit dat ik als oudere actief en maatschappelijk betrokken kan blijven, is een voorrecht en het levert veel voldoening op. Dat waar ik me voor inzet past heel goed bij het thema belonging, we moeten anderen de ruimte geven om te zijn we ze willen zijn.” – Magda Römgens (86 jaar)

Tentoonstelling
Galerie LUMC presenteert vanaf 8 juni tot 21 augustus 2023 de gelijknamige tentoonstelling ‘The Art of Belonging’. In deze vrij toegankelijke tentoonstelling staat de ouder wordende mens centraal. Wat betekent het om oud te zijn in onze samenleving? “Kunst raakt en verbindt voorbij woorden”, aldus Abma, “en draagt bij aan ‘belonging’ door het vermogen om onze diepst menselijke gevoelens te vangen en te delen.” Sandrine van Noort (hoofd kunstzaken LUMC) en Tineke Abma stelden de tentoonstelling samen. Zij nodigden elf kunstenaars uit die in deze tentoonstelling hun kijk op de oudere mens in deze samenleving verbeelden. Naast schilderijen, tekeningen, foto’s en video-installaties zijn er sculpturen te zien.

Dansworkshop
Op donderdag 22 juni 2023 gaven Tara Rynders en Clare Hammoor bij Leyden Academy een dansworkshop voor zorgprofessionals in het kader van vitale medewerkers als bron van duurzame zorg. De deelnemers gingen ook in gesprek over de toekomst van, en wat we kunnen betekenen voor, zorgmedewerkers. Rynders is verpleegkundige én danser en ontwikkelde The Clinic: een dans- en kunstprogramma voor zorgmedewerkers en zorgorganisaties in Amerika. Ze maken zich binnen de zorg sterk om verschillen, discriminatie en impliciete vooroordelen te slechten.
Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat kunstenaars een rol kunnen spelen in preventie en het bevorderen van veerkracht van zorgmedewerkers. Het verloop, de uitstroom en de burn-out-cijfers van zorgmedewerkers zijn enorm. Kunstenaars werken vaak op een speelse, vrije, mensgerichte manier, gericht op samen maken en kracht. Dit biedt vaak een veilige creatieve ruimte om jezelf te zijn en je te uiten. Een inkijkje in de workshop van vorig jaar:

“Je kwetsbaar opstellen moet je durven, maar het voelde heel veilig en goed voor mijn mentale welbevinden. Ik zie het als een toevoeging in de ouderenzorg.” – deelnemer (30 jaar), werkzaam in de ouderenzorg

Onderzoek naar de waarde van kunst in de zorg
Welke waarde heeft kunst, zoals dans, muziek, theater, schilderen en poëzie etc., op individueel, sociaal en maatschappelijk niveau? Vanuit het programma Kunst en Cultuur in de Langdurige Zorg en Ondersteuning subsidieerde ZonMw eerder een grootschalig, landelijk onderzoek naar de waarde van kunst in de zorg vanuit het perspectief van ouderen zelf, maar ook van kunstenaars, zorgmedewerkers en beleidsmakers. Abma heeft met een team vanuit Leyden Academy en Amsterdam bij 18 bestaande kunstinitiatieven 470 verhalen van deelnemende ouderen opgehaald en 40 observaties uitgevoerd. De onderzoeksresultaten tonen overduidelijk aan dat kunst plezier, positiviteit en diepgaand contact brengt, en dat het uitdaagt. Deze positieve effecten leveren een grote bijdrage aan wat Abma ‘belonging’ noemt; erbij horen, zonder jezelf te hoeven aanpassen en liggen aan de basis van haar oratie. Meer lezen over dit onderzoek? Ga naar www.leydenacademy.nl/kunst-in-de-zorg/.

“Pas achteraf hoorde ik dat dit een van de deelnemers had geholpen om uit de neerslachtigheid te komen. Die middagen betekenden zoveel voor hen. Het gaf ze iets heel anders om zich op te concentreren.” – theatermaker De Rimpel

Achtergrond
Prof. dr. Tineke A. Abma is opgeleid als verpleegkundige en is in 1996 aan de Erasmus Universiteit Rotterdam gepromoveerd bij het instituut voor Beleid en Management Gezondheidszorg op Responsief evaluatieonderzoek in de gezondheidszorg.
Abma doet al meer dan 25 jaar onderzoek naar thema’s die raken aan het ouder worden, zoals patiënt- en burgerparticipatie, langdurige zorg, ethiek en diversiteit. Het perspectief van de oudere zelf als vertrekpunt nemen en oog houden voor de verschillen tussen mensen, is zowel haar persoonlijke drijfveer als de rode draad in de onderzoeken en activiteiten van Leyden Academy.

Meer informatie over The Art of Belonging vindt u op de gelijknamige website: www.theartofbelonging.nl.

Voor het tweede jaar op rij werd het Leydse Lintje uitgereikt. Magda Römgens (86 jaar) is de gelukkige en zichtbaar ontroerde ontvanger van een regenboogkleurende rozet. Römgens kreeg op 23 juni jl. het lintje door wethouder Fleur Spijker tijdens ons symposium ‘The Art of Belonging’ opgespeld. Römgens zet zich in voor ‘regenboogmensen’ in verpleeghuizen, opdat ze vanwege uitsluiting niet terug ‘de kast’ ingaan. “Wat een eer. Het feit dat ik als oudere actief en maatschappelijk betrokken kan blijven, is een voorrecht en het levert veel voldoening op. Dat waar ik me voor inzet past heel goed bij het thema belonging, we moeten elkaar de ruimte geven om te zijn wie we willen zijn”, aldus de kersverse rozetdrager.

Tour d’Amour
Ondanks dat ze werd ‘overvallen’ hield Römgens een indrukwekkend betoog. Ze is openhartig over de tijd waarin homoseksualiteit verdorven was; ze voelde zich een verstoten vogel. Nu maakt ze zich vooral zorgen over de stille uitsluiting. Maar met kleine gebaren is al veel te bereiken meent ze; zoals de vlag ophangen, personeel trainen en een roze loper-beleid ontwikkelen. Ze draagt daar actief aan bij als Mrs. Senior Pride 2021 en met de Tour d’Amour, een interactieve voorstelling met drag queen Victoria en auteur Eveline van de Putte om seksuele- en genderdiversiteit van ouderen bespreekbaar te maken.

“Als je alleen maar denkt in beperkingen, word je daar niet gelukkig van. Je kan altijd iets doen, hoe klein ook. En dat maakt je gelukkig.” – Magda Römgens (86 jaar)

Waarom een Leyds Lintje?
Met het Leydse Lintje willen Leyden Academy en het Jo Visser fonds hun betrokkenheid en waardering tonen voor bijzondere initiatieven op het gebied van kunst in de zorg. De uitreiking vond plaats tijdens het symposium ‘The Art of Belonging’ dat op 23 juni plaatsvond in de Pieterskerk in Leiden. Het Leydse Lintje is ontworpen door kunstenaar Charlotte Molenaar uit Driebergen-Rijssenburg. Zij ontwerpt buitengewone accessoires van wol, zijde en vintagestoffen.

Op donderdagavond 22 juni vonden in Leiden de eindpresentaties plaats van de Honours Class Innovating Health and Wellbeing, georganiseerd door Leyden Academy, PLNT Leiden, Universiteit Leiden en het LUMC. Dit jaar stond de Honours Class in het teken van schaarste in de zorg- en welzijnssector. De studenten pitchten door middel van een zelfgemaakte video een oplossing voor een door hen gekozen uitdaging.

PsyConnect
Het team richtte zich op het verbeteren van de matches tussen hulpvragers en zorgverleners in de mentale gezondheidszorg. Uit gesprekken met medestudenten en professionals kwam naar voren dat hulpvragers behoefte hebben aan autonomie en zelf graag hun zorgverlener willen kiezen. Het team ging hiermee aan de slag en ontwikkelde het platform ‘PsyConnect’, waarmee de hulpvrager makkelijker de juiste zorgverlener kan vinden die aansluit op zijn/haar persoonlijke behoefte.

EURconnect
Een ander team ging aan de slag met het ontwikkelen van een app waar studenten alle relevante informatie kunnen vinden op sociaal gebied en met betrekking tot hun academische loopbaan. Uit hun onderzoek bleek dat medestudenten een plek missen waar zij alle relevante informatie kunnen vinden die betrekking heeft op het studentenleven. Bijvoorbeeld over wonen, mentale gezondheid en peer coaches.

Hidden hunger
Het laatste team ging de uitdaging aan om een oplossing te ontwikkelen voor ondervoeding onder basisschoolkinderen. Het gaat hier om een tekort aan vitamines en mineralen. In hun pitch demonstreerden zij hun oplossing om kinderen spelenderwijs meer te leren over gezonde voeding aan de hand van een maaltijdplanning. Op een magnetisch bord kunnen voedingsmiddelen worden gecombineerd en recepten worden bedacht.

Over de Honours Class
De Honours Class Innovating Health and Wellbeing is een extracurriculair vak voor getalenteerde masterstudenten, waarin complexe maatschappelijke en wetenschappelijke onderwerpen centraal staan. In deze vierde jaargang gingen dertien studenten negen weken lang aan de slag gingen met het ontwikkelen van een innovatie voor een door hen gekozen challenge op het gebied van schaarste in de zorg- en welzijnssector.

Bij vragen over de Honours Class kunt u contact opnemen met Marleen Dohmen.

Elke zomer wordt in Biddinghuizen het muziekfestival Lowlands georganiseerd. Naast muziek, zijn er zogeheten Lowlands Science Labs, waar bezoekers kunnen deelnemen aan verschillende activiteiten op het gebied van wetenschap en cultuur. Van 18-20 augustus zal een onderzoeksteam van Leyden Academy, onder begeleiding van prof. dr. David van Bodegom en arts-onderzoeker Daphne Raad, aanwezig zijn met een swingend disco-experiment!

Nieuwe manieren van collectieve preventie
Gezond en gelukkig ouder worden, dat wil toch iedereen? Waarom kiezen we dan vaak voor een kortetermijnbeloning in plaats van ons welzijn op de lange termijn? De keuzes die in jongere levensfasen gemaakt worden, kunnen van grote invloed zijn op ons verouderingsproces. Preventie is bij uitstek een waardevolle aanpak, waar men niet vroeg genoeg mee kan beginnen. Het betrekken van de jongere generatie bij het bevorderen van de collectieve gezondheid is dan ook van groot belang.

Je toekomstige oudere ik
Het aanbieden van informatie blijkt geen succesvolle manier om gezond gedrag te stimuleren. We weten namelijk allemaal wel dat roken en alcohol drinken onverstandig is en dat we gezond moeten eten en voldoende moeten bewegen. Toch nemen leefstijlgerelateerde ziekten zoals hart- en vaatziekten en diabetes mellitus type 2 elk jaar toe. Zijn mensen meer geneigd tot gezond gedrag nadat ze kennis hebben gemaakt met hun ‘toekomstige oudere zelf’? Deze vraag is de insteek van ons swingend disco-experiment in de Lowlands Science Labs. Deelnemers worden geconfronteerd met hun toekomst door hun persoonlijke levensverwachting te berekenen, het bekijken van zichzelf door een verouderingsfilter of door de dansen in het verouderingspak in de Disco van de Toekomst!

In elke kwartaalnieuwsbrief  introduceren we een medewerker van Leyden Academy aan de hand van een actueel onderzoek of nieuwsfeit. Dit keer stellen we vragen aan Marjolein Baars. Sinds 1 mei is Marjolein Artist-in-Residence bij Leyden Academy en voert ze een kunstzinnig onderzoek uit in het kader van het proces van ouder worden.

Zou je iets over jezelf kunnen vertellen?
Ik ben 64 jaar en woon in Amsterdam en ben een echt mensenmens. Mijn interesse ligt bij mensen en wat hen beweegt. Dit bracht mij via fysiotherapie (het lichamelijke bewegingsapparaat), haptonomie (de invloed van denkbeelden, emoties en intenties op het lichamelijk functioneren), mime (je lichaam als creatief instrument en via beweging non-verbaal communiceren met je publiek) naar theater maken, lesgeven en creativiteit in de ruimste zin des woords. Ik faciliteer daarbij fundamentele veranderingsprocessen, zowel op de theater- als op de werkvloer en in het dagelijkse leven.

Hoe verhoudt dat alles tot dat waar je bij Leyden Academy mee bezig bent en hoe ga je te werk?
Het idee is om een ‘vrij werk’ te maken rondom vitaliteit en veroudering, samen met onze doelgroep- ouderen – en de collega’s bij Leyden Academy. In een paar bijeenkomsten maken we kennis met elkaar, de manier van werken en het onderwerp. We werken met vragen als: Wat houdt ouder worden in? Wat betekent het voor jou? Voor mij? Hoe verwoord jij het? Hoe beleef je het? Wat is de essentie van ouder worden voor jou? Wat is het verschil tussen het erover hebben en het aan den lijve ondervinden? Deze vragen onderzoeken we op kunstzinnige wijze door het ons te verbeelden, er mee te spelen, of er iets over te schrijven op een manier die dicht bij ons ligt. Dat wat we maken, delen we met elkaar. We gaan samen op ontdekkingsreis!

Mooi en fascinerend een ontdekkingsreis. Kan je ter illustratie  een voorbeeld van zo’n reis geven?
Het onderzoekersteam van Leyden Academy kreeg tijdens een bijeenkomst de vraag ‘Hoe kijken jullie zelf naar ouder worden?’, met vervolgens het verzoek om dat in één woord en een tekening tot uitdrukking brengen. Een voor een liet iemand dit zien en stelden de anderen open vragen. Het werd duidelijk dat we allemaal anders kijken en dat het beeld dat je zelf hebt, medebepalend is voor hoe je kijkt … een mooi inzicht.

En dan? Wordt er ook gewerkt naar een eindresultaat?
Na de zomer gaan we de volgende fase in: we gaan dieper het onderzoek in en onze vragen spelenderwijs vormgeven. In november zullen we onze bevindingen delen. Hoe dat er uit gaat zien en wat het precies wordt, hangt af van wat wij met elkaar gaan doen en ontdekken.

Als dit kunstzinnig onderzoek je interesseert, ben je van harte uitgenodigd om mee te doen met de eerste fase op dinsdag 27 juni, en 11 en 18 juli van 09.30 tot 12.30 uur in de collegezaal van Leyden Academy (Poortgebouw, ingang Zuid, kamer 0.15). Voor vragen en/of om je aan te melden kan je contact opnemen met Marjolein: 06-27366462, tinyhero@planet.nl.

Beste Jo,

Zoals we vandaag de dag een appje sturen om elkaar sterkte en beterschap te wensen, zo was het lang geleden gebruikelijk om troostbrieven te sturen. Alweer 102 jaar geleden startte jij zo’n correspondentiekring. Vandaag schrijven wij jou een brief, om je te laten weten dat we in jouw geest het werk nog steeds voortzetten.

Het is 24 mei 1921 als je Vereniging Het Zonnehuis (rechtsvoorganger van het Jo Visser fonds) opricht met als doel het realiseren van een eigen tehuis voor langdurig zieken. Twee maanden later krijgt de vereniging zelfs koninklijke goedkeuring. Met spaarbusjes op de schoorsteenmantel, met bazaars en met het ten gehore brengen van gedichten en liederen werd er geld opgehaald, en dankzij enkele financiële giften van gulle gevers, waaronder koningin Emma, verrees in 1929 in Beekbergen het eerste Zonnehuis.

Nu ruim honderd jaar later zet het Jo Visser fonds zich nog steeds in voor waardige zorg voor ouderen die permanent afhankelijk zijn van intensieve zorg. Waarden als compassie, zingeving en gemeenschapsvorming zijn hierbij leidend. Sinds juni 2012 werken het Jo Visser fonds en Leyden Academy on Vitality and Ageing samen aan (onderzoeks)projecten gericht op beter onderwijs voor zorgprofessionals, het verbeteren van de beeldvorming van de ouderenzorg en het bevorderen van intergenerationele ontmoetingen.

Jaarlijks vieren we op 24 mei de Jo Visser dag. Dit jaar stond dat in het teken van troost naar trots. Zo vertelde ambassadeur Kees Oosterling (89) zijn turbulente levensverhaal vol verlies. Nog voordat hij twee jaar is verliest Kees zijn moeder en zus bij een ongeval. Zijn vader en stiefmoeder hebben nauwelijks aandacht voor hem. Vervolgens overlijdt zijn vader op jonge leeftijd. Kees trouwt maar moet zijn vrouw vroegtijdig loslaten doordat ook zij overlijdt. Hoe incasseer je zoveel klappen? Zijn ingrijpende verhaal ‘Verlieskracht’ is een levensverhaal over verlies, veerkracht en voldoening: hij brengt met zijn verhaal (vastgelegd in een Mooky.app) jonge studenten levenswijsheid bij en zorgt als vitale oudere voor ouderen die minder vitaal zijn. Het belang van intergenerationeel contact wordt gevoeld en gevoed.

Dit soort verhalen geeft het team van Jo Visser fonds en Leyden Academy extra inspiratie om door te zetten op onderzoek, ontwikkeling en onderwijs. We zijn trots dat we met jouw inspirerende gedachtegoed invulling kunnen geven aan projecten die het verschil maken en kijken uit naar de toekomst!

Met vriendelijke groet,

Danielle Swart
Manager Jo Visser fonds

Vanuit het actieprogramma ‘Eén tegen eenzaamheid’ heeft het ministerie van VWS ZonMw de opdracht gegeven om met subsidies startende en bestaande lokale initiatieven (extra) te ondersteunen bij het doorbreken, terugdringen en voorkomen van eenzaamheid onder ouderen. De overheid wil een brede beweging in de samenleving ondersteunen die ervoor staat dat ouderen meedoen en voelen dat ze ertoe doen, ook als ze minder vitaal en actief zijn. Zo bestrijden we eenzaamheid gezamenlijk. In 2021 kregen 61 initiatieven een subsidie ‘Ondersteuning maatschappelijke beweging tegen eenzaamheid’ om hun lokale initiatief door te ontwikkelen en/of te verspreiden vanuit het ZonMw-programma ‘Versterking aanpak eenzaamheid’. De initiatieven zijn gericht op het signaleren, voorkomen en/of verminderen van eenzaamheid onder ouderen boven de 75 jaar. Welke kennis hebben deze eenzaamheidsinitiatieven opgedaan en wat geven zij andere initiatieven mee?

Dynamische kennissynthese
Leyden Academy voerde in 2021 in opdracht van ZonMw een dynamische kennissynthese toekomstagenda uit. Tijdens dit participatief en relationeel proces ligt de focus op actie en wordt met creatieve methoden kennis opgehaald en toegankelijk gemaakt. Afgelopen maanden hebben onze onderzoekers samen met zo’n 50 projectleiders een tweede kennissynthese uitgevoerd. Uit beide kennissynthesen komen drie belangrijke bevindingen naar voren: minder stigmatiserend taalgebruik, kennisdeling en een faciliterende rol van fondsen met een proactieve ondersteuning bij verduurzaming van de initiatieven. In november zijn deze uitkomsten gepresenteerd tijdens de afsluitende bijeenkomst.

“Met elkaar hebben we gekeken: hoe vergroten we nou de verbinding tussen mensen en hoe verklein je dan de eenzaamheid? Maken we met elkaar impact en luisteren we goed naar de mensen over wie het gaat?” – dagvoorzitter Lea Bouwmeester

Taalgebruik
Een deelnemer verwoordde het treffend: “Skip woorden als ‘bestrijden’ en ‘aanpakken’. Dit is echt onzin. Eenzaamheid is geen plaag of zo. Eenzaamheid is sociaal, emotioneel en existentieel en dat hoort bij ons bestaan.” Projectleiders vinden deze woorden stigmatiserend en niet passen bij de initiatieven in het land, waar mensen elkaar ontmoeten, relaties aangaan en proberen een beetje zin te krijgen in het leven. Door andere woorden te gebruiken, ontstaat een ander beeld van de mensen voor wie de initiatieven bedoeld zijn, aldus de projectleiders. Dan staat niet de ‘eenzame mens’, maar ‘verbinding’ en ‘zingeving’ centraal. Deze waarden zijn belangrijk voor iedereen, en zeker voor mensen die het soms even lastig hebben. “Uiteindelijk gaat het over het gevoel: wie ziet mij zoals ik ben, wie erkent mij, wie aanvaardt mij, bij wie voel ik me thuis, bij wie hoef geen masker aan te doen? Dit zijn dingen die je niet met een maaltijd gaat oplossen”, vatte een projectleider mooi samen.

Verhalen delen
Ten tweede vinden projectleiders het delen van (impliciete) kennis en ervaring uit de projecten waardevol. Iedereen probeert in de praktijk ‘het goede’ te doen, maar is in zijn eigen wijk of stad uiteindelijk vaak best solitair bezig. De inspiratiesessies in deze synthese maakte het mogelijk ervaringen te delen met gelijkgestemden. Ook diepten de deelnemers met elkaar de uitdagingen in de projecten uit. Die verhalen bevatten veel impliciete en verborgen kennis. Dit is kennis die vaak niet in een handboek te vinden is, maar die essentieel is om ‘het goede’ te doen. “Heel leuk als mensen op werkbezoek gaan bij elkaar. Om even te kijken en met elkaar te gaan praten. Je kan de leergemeenschap zo groot maken als je wil, maar het leukste is als je bij elkaar langs gaat”, tipte een projectleider tijdens de sessie.

De rol van fondsen
Verder spraken de projectleiders over de rol van fondsen die bezig zijn met het thema Eenzaamheid. Ze geven aan dat de fondsen nog beter met elkaar zouden kunnen afstemmen en ook best practices kunnen uitwisselen rondom aanvraagprocedures en verantwoording. Op een narratieve, dynamische en meer creatieve manier verantwoorden, is helpend voor projecten omdat dat beter aansluit op de praktijk. Daarnaast zouden fondsen een grotere rol kunnen pakken in de ondersteuning bij verduurzaming van projecten. Ondersteuning bij zowel communicatie, als het investeren in vaardigheden en het borgen van inzichten in onderwijs is cruciaal voor de initiatieven. Hierin kunnen fondsen goed samen optrekken met onderzoekers en projectleiders, en zo een brug slaan tussen wetenschap en praktijk in binnen- en buitenland.

Hoe zorgen we ervoor dat de stip niet groter dan de horizon wordt? U leest het in de rapportage die we in mei 2023 voor ZonMw hebben gemaakt. Benieuwd naar video van de bijeenkomst? Klik hier!

In onderstaand interview vertelt Elena Bendien over de bijdrage van Leyden Academy aan het onderzoek: “We werken meestal participatief. Dat betekent dat wij onze eigen kennis niet centraal willen stellen, maar de kennis van onze partners. We gaan daar met hen over in gesprek.”