Leiden, 18 juni 2020 – “Als er gekozen moet worden tussen mij en een jong iemand die nog een gezin heeft, wat in leven blijven betreft, nou, dan vind ik het geen probleem als ze kiezen voor zo’n jong iemand.” Dit zei een 72-jarige dame in het onderzoek dat Leyden Academy on Vitality and Ageing in april 2020 uitvoerde onder bijna zestig senioren, over hoe zij de coronacrisis beleven. Haar uitspraak illustreert één van de bevindingen uit het onderzoek, namelijk dat veel ouderen door corona zijn gaan nadenken over hun eigen keuzes en wensen bij een eventuele besmetting. Waarbij de één zich al heeft voorgenomen om van een IC-opname af te zien, terwijl de ander dit strijdbaar tegemoet ziet.
Telefonische diepte-interviews
Sinds het begin van de coronacrisis wordt er in politiek, media en samenleving veel gesproken over de situatie en de ‘kwetsbaarheid’ van ouderen. Maar wat vinden zij hier eigenlijk zelf van? Onderzoekers van Leyden Academy hielden in april 2020 diepte-interviews met 59 senioren uit heel Nederland, met diverse achtergronden en een gemiddelde leeftijd van 75 jaar. Via de telefoon zijn zij geïnterviewd over hoe zij omgaan met de maatregelen, de impact op hun dagelijks leven en het contact met anderen, en hoe de situatie hun gevoel van welbevinden beïnvloedt. Ook is gevraagd hoe zij de berichtgeving over corona en ouderen ervaren en hoe ze naar de toekomst kijken.
Eigen afwegingen maken
Er zit veel verschil in hoe individuele ouderen de crisis beleven. De maatregelen geven veel respondenten een gevoel van isolatie en een duidelijke beperking in hun doen en laten, maar er zijn ook senioren die deze tijd ervaren als een periode van rust en bezinning. De crisis betekent voor de meeste geïnterviewden een stilstand in hun leven door het wegvallen van betekenisvolle contacten, persoonlijke (keuze)vrijheid en maatschappelijk van betekenis kunnen zijn. Ouderen waarderen de initiatieven en opofferingsgezindheid van jongere generaties, maar slechts weinigen voelen zich aangesproken door de berichtgeving over ouderen als ‘risicogroep’ of ‘kwetsbaar’. Onderzoeker dr. Jolanda Lindenberg: “Zelfs senioren voor wie het virus extra gevaarlijk is, herkennen zich niet altijd in dat eenvormige beeld. Zij maken hun eigen afwegingen hierin, ook ten aanzien van het naar buiten gaan of een eventuele IC-opname. Sommige ouderen hebben al met familie moeilijke gesprekken gevoerd over wat ze wel of niet willen.”
“Ik had absoluut niet door dat het over de kwetsbare ouderen ging, waartoe ik qua leeftijd behoor” (heer, 75 jaar oud)
Omgaan met de maatregelen
De impact van de coronamaatregelen verschilt per persoon, maar de onderzoekers zien wel patronen in de wijze waarop ouderen hiermee omgaan. Lindenberg: “Senioren proberen op verschillende manieren grip te houden op de situatie. Bijvoorbeeld door te relativeren: alle respondenten, ongeacht hun sociaaleconomische achtergrond, gaven aan dat zij het nog relatief ‘goed’ hebben vergeleken met anderen, zoals mensen die hun baan verliezen of bewoners van het verpleeghuis. Een andere strategie is het beperken van het volgen van het coronanieuws, door af en toe bewust even uit te schakelen of alleen op vaste momenten naar het nieuws te kijken. Ten slotte accepteren veel senioren de situatie: ‘het is wat het is’. Wel vanuit een verwachting van tijdelijkheid; het vooruitzicht van betere tijden helpt hen om deze tijd door te komen.”
“Straks kunnen we weer dubbel genieten.” (dame, 92 jaar oud)
Aanbevelingen
De onderzoekers vinden dat er zowel in de samenleving als in de media meer aandacht moet komen voor de diversiteit van senioren en hun verschillende ervaringen tijdens de coronacrisis. Dit komt vooral tot uiting in hoe ouderen met de maatregelen omgaan en dat ze zich vaak niet aangesproken voelen door het generaliserende beeld dat van ouderen wordt geschetst. Lindenberg: “Het erkennen van deze diversiteit kan ons helpen in het beter overbrengen van specifieke maatregelen, het ontwikkelen van toekomstige maatregelen en het voorkomen van gevoelens van onzekerheid of angst.”
Ook in de actuele discussie over welke afwegingen artsen moeten maken als er een tekort aan IC-bedden zou zijn, moeten ouderen zelf nadrukkelijker worden betrokken. “Niet alle ouderen kunnen zich vinden in de kalenderleeftijd en de ene 75-jarige is de andere niet. Het is vooral belangrijk dat we dit niet voor ouderen gaan invullen en hen zelf aan het woord laten. Dan blijkt dat sommige ouderen zeker offers willen brengen als het gaat om het binnen blijven om de economie op gang te helpen, of als er moeilijke keuzes moeten worden gemaakt bij een overvolle IC. Ga en blijf met senioren in gesprek, richt je op hun kracht en mogelijkheden en ontwikkel op basis van hun ervaringen, inzichten en opvattingen passend beleid en strategieën,” besluit Lindenberg.
“Dat is natuurlijk een onzinnige manier van doen, om zo’n botte meetlat neer te zetten. Ik zou in elk ziekenhuis de artsen de vrijheid geven om hun beroep uit te oefenen en elke zaak op zijn eigen merites te beoordelen, waarvan de leeftijd van de persoon in kwestie deel uit zal maken, denk ik.” (heer, 77 jaar oud)
Publiekssamenvatting
Voor een overzicht van de belangrijkste uitkomsten, bevindingen en achtergronden van het onderzoek, raadpleeg de publiekssamenvatting Het leven (tijdelijk) onderbroken – Ervaringen van ouderen tijdens de coronacrisis of bekijk de verkorte animatievideo.
Neem in geval van vragen contact op met Niels Bartels, manager communicatie, tel. (06) 3461 4817 of via e-mail.
Eind maart 2020 zijn Leyden Academy en stichting GetOud samen gestart om de stem van senioren in coronatijd een podium te geven. We zijn ouderen gaan interviewen en hun verhalen gaan opschrijven; zij deelden met ons hun persoonlijke, heel diverse en vaak aangrijpende ervaringen. Vandaag hebben we op Wij & corona alweer het 200e verhaal gepubliceerd, van de 71-jarige Lola Paz uit de Filippijnen. Zij probeert samen met haar 81-jarige zus te overleven ondanks een gebrek aan voedsel, medicijnen en mensen die ondanks de quarantaine gewoon de straat op gaan.
