Op donderdag 5 maart vond in Utrecht de start plaats van het ZonMw-programma ‘Kunst en cultuur in de langdurige zorg’. De middag stond in het teken van kennismaking tussen de diverse initiatieven, programma’s, organisatoren en onderzoekers.

Een goed begin
Pra Muziektheater verzorgde de aftrap, met een mooi en ontroerend samenspel van dansers, musici en alle aanwezigen. Henk Smid, oud-directeur en thans adviseur van ZonMw, benadrukte het belang van kunst en cultuur in de zorg en is dan ook blij met het onderzoek dat de waarde er van zal aantonen. Vervolgens zorgde de ‘over de streep’-achtige vragen van Tineke Abma, en het maken en bespreken van een familieopstelling van de initiatieven in klei voor inspirerende gesprekken tussen betrokken partijen.

Achtergrond
De laatste jaren zijn er in Nederland veel kunstinitiatieven en -programma’s voor kwetsbare ouderen opgezet. We voelen allemaal dat kunst en creativiteit in de zorg heel waardevol kunnen zijn: om jezelf te kunnen uiten, je verbonden te voelen met anderen en benaderd te worden vanuit wat je nog wél kunt. Toch is er op wetenschappelijk gebied nog weinig bekend over deze positieve effecten. In het onderzoek – dat binnen dit programma valt – gaan we bekijken welke waarde dans, tekenen, muziek, zang, poëzie, theater en beeldende vorming hebben op individueel, sociaal en maatschappelijk niveau. Zo zullen van vijftien kunstinitiatieven en vier kunstprogramma’s voor senioren in de Nederlandse langdurige zorg de impact en onderliggende werkzame principes in kaart worden gebracht. Hiermee willen we de continuïteit en implementatie van initiatieven en programma’s bevorderen.

Dit onderzoek wordt gefinancierd door ZonMw en uitgevoerd door Leyden Academy, Amsterdam UMC, Hogeschool van Amsterdam, Verwey-Jonker Instituut en Stichting B.a.d. Rotterdam.

Meer lezen over het programma ‘Kunst en cultuur in de langdurige zorg’? Bekijk het nieuwsbericht of bezoek de website van ZonMw.

Na drie jaar is GONoord! eind 2019 afgerond. In dit project stond bewustwording en het opzetten van positieve gezonde initiatieven in Leiden-Noord centraal. Door met buurtbewoners, van jong tot oud, in gesprek te gaan, zijn meer dan honderd ideeën tot gezondheidsbevordering aangedragen. Het ging hierbij om ideeën die zorgen voor een gezonde leefstijl met bewegen en gezond eten, maar ook voor een veilige en sociale buurt.

Mooie initiatieven
In de looptijd van het project (2017-2019) zijn door de wijkbewoners met begeleiding van een projectteam maar liefst twintig initiatieven gerealiseerd. Met deze initiatieven zijn deelnemers bereikt, die moeilijk bereikbaar zijn op het gebied van interventies en gezondheidsinitiatieven. Eén van de succesvolste initiatieven is het vrouwenzwemuur, waar iedere vrijdagochtend bijna tachtig vrouwen vrij zwemmen of zwemles krijgen. GONoord! zorgt voor buddies in het water die vrouwen helpen hun waterangst te overwinnen, en er is elke week een fysiotherapeute die in het water oefeningen doet. Een ander succesnummer is het Gezond Ontbijt dat elke twee maanden wordt gehouden. Een groepje vrouwen uit de wijk verzorgt het eten en iedereen mag aanschuiven. “Er komen steeds ruim honderd mensen, wijkbewoners en mensen die in de wijk werken. Het is echt een netwerkbijeenkomst maar dan met koffie en thee en een gevarieerd ontbijt.”, aldus een wijkbewoner. Vanuit dit initiatief heeft een groep dames zelfs een cateringbedrijf met gezonde voeding opgezet.

Afronding
Ter afsluiting van GONoord! is een gezondheidskalender gemaakt, die vol staat met activiteiten die de afgelopen jaren in gang zijn gezet onder de paraplu van GONoord! en gemakkelijk zelf kunnen worden doorgezet. Denk aan wandelen, spelen op straat, gezond beleg, meer groente, water drinken in plaats van limonade, en samen met je buren een plantenbak inrichten en onderhouden. Greet Meesters en Lucia Thielman van het projectteam van GONoord!: “Wij wilden graag wat teruggeven aan de buurtbewoners, omdat ze de afgelopen jaren zo enthousiast met ons hebben gewerkt aan een gezondere wijk.”
Alle betrokkenen, met de wijkbewoners voorop, geven aan dat de initiatieven de wijkbewoners nader tot elkaar hebben gebracht, dat ze ook meer van eigen kracht en regie durven uitgaan, en dat er een context is gecreëerd waarin het meer voor de hand ligt om een gezonde leefstijl aan te nemen.

GONoord! was een initiatief van Publieke Versnellers, Libertas Leiden, GGD Hollands Midden en Leyden Academy, en werd gefinancierd door FNO. Leyden Academy was betrokken bij het monitoren van de (ervaren) gezondheid van de bewoners van Leiden-Noord en bij de evaluatie van het project.

Bekijk voor meer informatie de evaluatie of neem contact op met Lex van Delden.

Landelijk is er veel te doen over de huisvesting van ouderen, vooral sinds de hervormingen in de zorg met de daarbij behorende opgave van de overheid: langer zelfstandig wonen. In samenwerking met stichting Radius en gemeente Leiden heeft Leyden Academy onderzoek gedaan naar de huidige woonsituatie en woonwensen van 75-plussers in Leiden.

Cijfers en getallen
Leiden had op 1 januari 2019 124.906 inwoners, waarvan 6% 75 jaar en ouder. In Leiden worden 75-plussers benaderd voor een gesprek om na te gaan hoe het met hen gaat en of er mogelijk hulp op uiteenlopende gebieden kan worden geboden. Tijdens dit gesprek worden gegevens verzameld die inzicht kunnen bieden in de ouderenpopulatie. Om een beter beeld te krijgen van de huidige woonsituatie en de woonwensen zijn voor dit onderzoek de geregistreerde gegevens van de 75-plusgesprekken gebruikt. En wat blijkt, bijna alle geïnterviewde 75-plussers zijn tevreden met de eigen woning (98%), de woonomgeving (96%) en de veiligheid thuis (98%). Slechts 26% voelt zich wel eens eenzaam. Dit ondervinden trouwens vaker alleenstaanden dan samenwonenden.

Functionele factoren en thuisgevoel
Over het algemeen wensen ouderen op functioneel vlak een woning die gelijkvloers is, twee of meer slaapkamers heeft, een werk-/hobbykamer heeft en waar veel zonlicht binnenvalt. Met betrekking tot de omgeving zijn natuur en groen, en voorzieningen in de nabijheid van belang. Belangrijker nog dan deze meer functionele aspecten vinden ouderen het thuisgevoel. Dit is afhankelijk van woonplezier en een plek waar ouderen zichzelf kunnen zijn, kunnen ontspannen, zich veilig en op hun gemak voelen. Dat kan sterk verschillen tussen individuen. Eigen spullen in huis (foto’s, boeken, schilderijen, muziek, etc.) zijn daarbij belangrijk, maar ook betekenisvolle relaties thuis en in de buurt (de sociale cohesie). Wanneer daaraan wordt voldaan, zijn ouderen goed in staat en bereid actief in de gemeenschap deel te nemen.

Aanbevelingen en beperkingen
Leiden heeft met betrekking tot de woonwensen van ouderen de uitdaging om meer gelijkvloerse woningen beschikbaar te maken, en in de buurten waar veel 75-plussers wonen (groen)voorzieningen en mogelijkheden tot ontmoeten en sociale interactie te creëren. Een vuistregel hierbij is dat die zich binnen een straal van 500 meter van de woning bevinden. Daarnaast is het van belang dat ouderen niet gesegregeerd van andere leeftijdsgroepen wonen, om sociale cohesie en deelname van ouderen aan de maatschappij te bevorderen.
De resultaten van dit onderzoek berusten op gegevens uit gesprekken met 795 75-plussers. Dat is slechts een beperkt deel van de 7.494 75-plussers in Leiden. Bovendien waren er nauwelijks gegevens beschikbaar van 75-plussers met een niet-Nederlandse achtergrond. Verder zou het een pluspunt zijn als tijdens de gesprekken ook kwalitatieve gegevens, zoals redenen en motivaties, kunnen worden geregistreerd.

Bekijk voor meer informatie het complete rapport ‘Ouderenhuisvesting in Leiden’, of neem contact op met Lex van Delden.