Een warme aanraking, intieme vriendschap, gepassioneerde liefde en seksuele fantasieën maken deel uit van ons emotioneel welzijn, ook op latere leeftijd. Ze dragen bij aan het goed ouder worden. Dit constateren we op basis van ons lopend onderzoek met thuiswonende oudere volwassenen, die bereid zijn om hun ervaringen en gevoelens over dit onderwerp met ons te delen.

Participatief actieonderzoek
Sinds begin 2023 organiseert Elena Bendien, senior onderzoeker bij Leyden Academy, in samenwerking met promovenda Jana Kerssies, bijeenkomsten voor ouderen in de vorm van een participatief actieonderzoek. Het doel van de bijeenkomsten is om van gedachten te wisselen over de ervaringen en behoeften van oudere volwassenen rondom seksualiteit en intimiteit op latere leeftijd. Op basis van deze informatieve, inspirerende en vaak ontroerende bijeenkomsten constateren we dat de maatschappelijke beeldvorming van seksualiteit en intimiteit bij ouderen en ook het inzicht daarin, zich in zijn algemeenheid beperkt tot een restrictieve stereotypering, bijvoorbeeld dat ouderen aseksueel zijn. Onderzoek naar (relationele) behoeften bij ouderen beperkt zich grotendeels tot medisch gerelateerde vraagstukken.

“De diversiteit van belevenissen, behoeften en plezier bij ouderen mogen best meer op de voorgrond komen te staan, wanneer we over hun gevoelens en behoeften denken en praten.” – Elena Bendien, onderzoeker

Huidhonger
Om een voorbeeld van een terugkerend thema te geven, veel verhalen gaan over zogenaamde ‘huidhonger’: de behoefte aan een menselijke aanraking, van iemand die al lang niet door iemand is aangeraakt. We zien ook mensen die een vraag over de gevoelens van henzelf of de ander niet durven te stellen, die de taal niet kennen om een gesprek daarover te beginnen. Zo vertelde een van de deelnemers aan het onderzoek: “Mijn moeder is met 80 nog verliefd geworden op een man, was duidelijk aan het flirten, en ik durfde toen niet te vragen: doen jullie het ook?”

Videoreeks
Op grond van onze bevindingen van het afgelopen jaar hebben onze deelnemers ons geïnspireerd om een videoreeks te maken, door en voor oudere volwassenen in Nederland en België. Het doel hiervan is om onze kennis over seksualiteit en intimiteit op latere leeftijd te vergroten en ook het gangbare taboe over dit onderwerp te doorbreken. Deze videoreeks wordt mede mogelijk gemaakt door het Erasmus+ programma en zal in samenwerking met de Belgische schrijver en gerontoloog Els Messelis en de Nederlandse filmmaker Chiel Epskamp van Cut the Chase Media tot stand komen.

Heeft u interesse voor dit project, als deelnemer op oudere leeftijd of als expert op het gebied van seksualiteit en intimiteit op latere leeftijd, laat het ons dan weten via: onderzoek@leydenacademy.nl.

Op 22 april bezocht een belangrijke Chinese delegatie van beleidsmakers en zorgbestuurders – onder meer de burgemeester van Shanghai – Leyden Academy om ideeën uit te wisselen over de ouderenzorg. Ook aanwezig waren twee vertegenwoordigers van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, de voormalige Rector Magnificus van Universiteit Leiden, de voormalige decaan van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), het Hoofd afdeling Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde LUMC en Campus Den Haag en een vertegenwoordiger van Aegon International.

Vergrijzing
China en Nederland zijn qua omvang en schaalgrootte niet te vergelijken. De regio Shanghai is net zo groot als Nederland, België, Luxemburg en Noord-Frankrijk samen, met een bevolking van 40 miljoen inwoners. Wat wel gemeenschappelijk is, is dat beide landen te maken hebben met een ouder wordende bevolking en de daarmee samenhangende uitdagingen, zoals leeftijdsdiscriminatie, eenzaamheid, gezondheidsverschillen en toegang tot langdurige zorg. Dit was dan ook het centrale onderwerp van het werkbezoek.

Preventie
David van Bodegom, hoogleraar ‘Vitaliteit in een verouderende populatie’ bij het LUMC, sprak over het belang van collectieve preventie om kwetsbaarheid op oudere leeftijd uit te stellen. Uit zijn onderzoek blijkt dat dagelijkse lichaamsbeweging in zogeheten Vitality Clubs niet alleen de gezondheidstoestand van ouderen ten goede komt, maar ook eenzaamheid helpt voorkomen. Terwijl mensen in Nederland niet gewend zijn aan groepsoefeningen in de buitenlucht, is de Chinese bevolking dat wel. Naast Tai-chi is het volgens de Chinese functionarissen erg populair onder oudere vrouwen om op openbare pleinen te dansen. De overheid stimuleert dit en promoot deze activiteiten door openbare ruimtes aan te bieden om te sporten. Van Bodegom: ”Wat dat betreft kunnen we van China leren.”

Olderpreneurs en pensioen
Digital learning expert Marie-Louise Kok sprak over de wens van veel Nederlanders om ook na hun pensionering actief te blijven: 73% van de werknemers wil na pensionering blijven werken en 10-15% van de vijftigplussers wil een eigen bedrijf starten. Helaas ligt de algemene focus op jonge ondernemers, wat leidt tot een gebrek aan vertrouwen bij oudere ondernemers. Daarom hebben Leyden Academy en Aegon Silver Starters ontwikkeld, een leerprogramma voor vijftigplussers die een eigen bedrijf willen starten. Uit een evaluatie bleek dat 85% van de deelnemers actiever was, 67% meer zelfvertrouwen had en 67% beter voorbereid was op de toekomst. De ambtenaren deelden dat mannen in China met 60 jaar met pensioen gaan en vrouwen op 55-jarige leeftijd. Hierdoor maken ze ruimte voor de volgende generatie en kunnen ze op hun kleinkinderen passen, zodat hun kinderen zich kunnen concentreren op hun werk. Als ze zelf hulp nodig hebben, zorgen hun kinderen op hun beurt weer voor hen.

Houdbaarheid van de ouderenzorg
Tineke Abma, uitvoerend directeur van Leyden Academy en hoogleraar ‘Participatie van ouderen’ aan het LUMC, sprak over de houdbaarheid van de ouderenzorg in Europees perspectief. Een internationale vergelijking (Nederland, Denemarken, Duitsland en Engeland) toonde een breed scala aan benaderingen op het gebied van financiële dekking, toegang tot langdurige zorg en de rol van informele zorg. De algemene trend in de meeste onderzochte landen is om ouderen zo lang mogelijk zelfstandig thuis te laten wonen. Zes belangrijke kwesties zijn nauw met elkaar verbonden en staan in elk land ​​ter discussie: kostenverdeling, privatisering van zorg, (de last van) informele zorg, personeelstekorten, kwaliteit van zorg en migrantenwerkers.

De functionarissen uit China herkenden deze problemen. In de grotere steden zoals Shanghai is er een tekort aan zorgverleners, wat wordt ingevuld door mensen uit de plattelandsgebieden. Daarom is het gebrek aan personeel geen probleem, maar het gebrek aan geschoold personeel wel. Bovendien stimuleert de overheid het oud-voor-oud-programma waarbij de jongere generaties voor de oudere zorgen, waarvoor ze een financiële compensatie ontvangen.

Zorg op maat
Josanne Huijg, senior onderzoeker en MT-staflid, presenteerde de Leefplezierbenadering, een innovatieprogramma in de langdurige zorg voor ouderen. Deze aanpak begint met het kennen van de identiteit van de cliënt en is gericht op het welzijn. Het beoogt een paradigmaverschuiving van een gestandaardiseerde, biomedische naar een meer persoonlijke benadering: van beperkingen naar mogelijkheden, van zorg naar welzijn, van behoeften naar verlangens en van protocollen naar relaties. De Chinese functionarissen toonden hun interesse in gepersonaliseerde zorg, omdat de zorg in China gestandaardiseerd is. Ze vroegen zich af of hiervoor andere manieren nodig zijn om de kwaliteit te meten en ook hoe kosteneffectief deze aanpak is.

De Chinese delegatie gaf aan onder de indruk te zijn van de presentaties en geïnspireerd te zijn door het bezoek. De medewerkers van Leyden Academy en andere deelnemers genoten erg van de interactieve uitwisseling. Wij willen graag Marco Keim, de CEO van Aegon International, bedanken voor het regelen van dit bezoek, evenals Wouter Knecht en Christel de Boks. Hartelijk dank ook voor het advies van voormalig decaan Pancras Hogendoorn, van de voormalige Rector Magnifici van de Universiteit Leiden, Carel Stolker en Douwe Breimer, wilco achterberg evenals Annemarie Montulet 孟安娜. En Mattijs E Numans van het LUMC, Rosalien Stroot en Marjolein Don van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en tolk Echo Zhang voor hun betrokkenheid en inbreng.

Raar hè, hoe weinig vriendschappen er zijn tussen ouderen en jongeren. Hoe komt dat eigenlijk?

Verborgen Verbinding is een project waarbij we onderzoeken hoe we vriendschappen tussen mensen uit verschillende generaties kunnen bevorderen. Het vertellen van elkaars verhalen staat daarbij centraal.
Samen met een groep jongere en oudere deelnemers ontwikkelen we de komende maanden een mobiele ontmoetingsplek waarmee we gesprekken tussen mensen uit verschillende generaties willen stimuleren. Verborgen Verbinding wordt mede-mogelijk gemaakt door Leyden Academy, het Jo Visser fonds en literair platform Watershed uit Eindhoven.

We zijn nog op zoek naar deelnemers uit (de omgeving van) Eindhoven. Vanaf 10 mei t/m 7 juli organiseren we in totaal zes gratis bijeenkomsten met workshops en werksessies. De workshops richten zich onder andere op het vastleggen van andermans verhalen en gesprekstechnieken. Schrijfervaring is geen must, maar je moet het wel leuk vinden om verhalen te delen en ernaar te luisteren. Ook zullen we  de ontmoetings-booth ontwerpen en bouwen. En na de zomer gaan we hiermee op pad!

Lijkt het je leuk om mee te doen en ben je beschikbaar op de volgende data?

• Vrijdag 10 mei, 19.00-20.30 – Informatieavond
• Vrijdag 17 mei, 16.00-20.00 – Kick-off en workshop
• Vrijdag 31 mei, 16.00-20.00 – Workshop
• Vrijdag 7 juni, 16.00-20.00 – Workshop
• Zondag 23 juni, hele dag – Workshop
• Zaterdag 6 of zondag 7 juli, een van de twee dagen – Werkdag

Wil je meedoen aan Verborgen Verbinding of je in ieder geval aanmelden voor de informatieavond? Stuur dan een mail naar Mirjam van Dijk, de producer van Watershed. Wil je meer weten over de fase die hieraan voorafging? Klik hier!

Contact is bijzonder. Echt in contact met een ander mens, met jezelf, met je werk, je omgeving… dan weet je dat je leeft. Echt contact is ook zeldzaam, zeker op plekken waar werkdruk hoog is en de behoefte eraan zo sterk is. In de zorg bijvoorbeeld. Daarom organiseert de zorgesthetische werkplaats van Leyden Academy samen met The Care Lab van The University of Manchester een tweedaags Arts & Health-event rondom contact. Ouderen, zorgprofessionals, managers, docenten en studenten Zorg & Welzijn, onderzoekers en anderen die actief zijn op het snijvlak van kunst en zorg, zijn van harte uitgenodigd.

Programma
Bekijk onderstaande brochure voor het gevarieerde, volledige programma, met een toelichting op de verschillende sessies. In het formulier onderaan deze pagina kunt u zich voor de verschillende sessies aanmelden.

Aanmelden
Het event is voornamelijk tweetalig (Nederlands en Engels) en zal plaatsvinden in het Poortgebouw in Leiden. De kosten voor deelname bedragen 29 euro, ongeacht het aantal sessies/dagen (dit bedrag is inclusief BTW en inclusief catering). Studenten hebben op vertoon van hun studentenkaart recht op 50% korting. U kunt zich via deze link aanmelden voor de verschillende sessies (even naar beneden scrollen).

Wilt u meer info? Mail info@leydenacademy.nl.

Samen beslissen helpt om samen met ouderen en hun naasten te bespreken wat belangrijk is voor hun kwaliteit van leven. En om te verkennen welke mogelijkheden er zijn om die te behouden of te verbeteren. Dat is de essentie van de intreerede van dr. Ruth Pel-Littel op 11 april. Als bijzonder lector aan HAN University of Applied Sciences onderstreepte Pel de essentie van samen beslissen met ouderen met complexe zorgvragen.

Verschuiving naar kwaliteit van leven en passende zorg
Pel: “Zorgverleners richten zich niet alleen meer op medische of zorginterventies, maar bespreken ook wat ouderen zelf kunnen doen, of samen met hun naasten of met de buurt. Het uitgangspunt verschuift van: ‘Wat zijn uw ziektes en problemen’ naar ‘Wat is belangrijk voor uw kwaliteit van leven en wat staat hierbij in de weg? Dat effent de weg voor passende zorg.”

Onderzoekslijnen
Volgens Pel worden er in Nederland heel mooie stappen op het gebied van Samen Beslissen met ouderen. “Maar we kunnen dit onderzoeksmatig nog beter onderbouwen.” Dat is dan ook precies wat zij en haar onderzoeksgroep gaan doen. De drie onderzoekslijnen zijn:

• Hoe kunnen we persoonsgericht Samen Beslissen bij ouderen met complexe zorgvragen verder onderzoeken, ontwikkelen en implementeren?
• Hoe kunnen we de positionering van wijkverpleegkundigen bij het Samen Beslissen expliciteren, verstevigen en vertalen naar onderwijs en praktijk?
• Hoe kunnen ouderen met complexe zorgvragen en beperkte gezondheidsvaardigheden beter ondersteund worden in het proces van Samen Beslissen?

Niet over, maar mét ouderen beslissen
Pel: “Samen met ouderen, verpleegkundigen, geriaters, huisartsen en andere zorgprofessionals brengen we in Nederland een beweging op gang waarbij we niet meer over ouderen beslissen, maar juist mét ouderen tot besluiten komen. Ik vind het mooi om te zien dat ook vitale senioren instrumenten als de ‘Samen Beslis Hulp’ omarmen. Dat is een handige vragenlijst van kennisorganisatie Vilans ter voorbereiding op een gesprek met een zorgverlener. Ouderen nemen deze soms ook mee als hulpmiddel tijdens hun gesprek met de huisarts of specialist. Dat is een onverwachte bijvangst, maar wel heel leuk en zinvol, want de vitale oudere van nu is misschien de kwetsbare oudere van straks.”

In samenwerking met Vilans en met steun van het Jo Visser fonds
Als bijzonder lector ‘Samen beslissen met ouderen met complexe zorgvragen’ is Pel verbonden aan het HAN lectoraat Wijkverpleging. Dat richt zich op het professionaliseren van de wijkverpleging en het waarborgen van passende zorg voor ouderen. Het lectoraat van Ruth Pel wordt mede mogelijk gemaakt door samenwerking met Vilans, waar Pel onderzoeker is, en met steun van onze samenwerkingspartner het Jo Visser fonds. Eén van de speerpunten van dit fonds is vernieuwing in het zorgonderwijs door praktijkgericht onderzoek. Het Jo Visser fonds wil vooral de verbinding tussen onderzoek en de dagelijkse zorg in de praktijk aanjagen. Dit geldt ook voor het onderzoek dat in de praktijk met zorgorganisaties wordt uitgevoerd. Samen met thuiszorgorganisaties, huisartsenorganisaties en ziekenhuizen heeft de bijzonder lector al onderzoeksplannen opgezet.

Tijdens symposium voorafgaand aan de intreerede van Ruth Pel heeft onze collega Miriam Verhage een workshop over laaggeletterdheid en een gespreksinstrument (LAVA) gegeven.
Klik hier voor meer informatie over dit onderwerp en de intreerede.

Op de foto: kersverse bijzondere lector Ruth Pel omringd door college van bestuur HAN University of Applied Sciences, raad van bestuur Vilans en bestuurslid Jo Visser fonds.

In onze kwartaalnieuwsbrief introduceren we een medewerker van Leyden Academy aan de hand van een actueel onderzoek of nieuwsfeit. Graag stellen we Derya Uzun aan u voor. Als onderzoeker is ze binnen het speerpunt Verbonden betrokken bij diverse projecten, waaronder Groen Samenspel, Goed en Gezond ouder worden en Verborgen verbinding.

Wat moeten we ons bij Verborgen verbinding voorstellen?
Verborgen verbinding is een intergenerationeel verhalencollectief van vijf jongeren en vijf ouderen uit Eindhoven. De naam verborgen verbinding is gebaseerd op de verbindingen die de deelnemers zelf met elkaar hebben ervaren door naar elkaars verhalen te luisteren en vragen uit nieuwsgierigheid te stellen. Veel gedeelde ervaringen zijn generatie overstijgend en zijn vaak ‘onzichtbaar’ (verborgen) wanneer je elkaar niet kent. Begin maart 2024 vond de afronding van de eerste fase plaats. Bewoners uit Eindhoven werden uitgenodigd om tijdens een diner zelf verborgen verbindingen te ervaren. Tussendoor werden er gedichten door het collectief voorgedragen en tekeningen getoond die tijdens het proces waren gemaakt.

Er komt dus een tweede fase. Wat kunnen we verwachten?
In de volgende fase wil het collectief de ervaringen binnen de groep delen met een groter publiek. In het voorjaar van 2024 gaan we hiervoor nieuwe deelnemers werven uit de omgeving Eindhoven. Het collectief wil ook in andere steden ontmoetingsplekken opzetten op openbare plekken waar mensen van verschillende achtergronden en generaties samenkomen, maar elkaar vaak niet ontmoeten. Denk aan festivals, ziekenhuizen, markten en congressen, verspreid over het land. Deze plek wordt in de tweede fase ontworpen. Het doel van de ontmoetingsplekken is om mensen zelf ook de verborgen verbindingen die zij met elkaar hebben te laten ontdekken en in het beste geval onverwachte vriendschappen te faciliteren. De dineravond waarmee de eerste fase werd afgerond, was een groot succes. Aan de hand van drie vragen gingen tafelgenoten die elkaar niet kenden met elkaar in gesprek. Dit leverde mooie dialogen op. Ook dit willen we zeker voortzetten.

Wat een leuk en creatief project. Ben je zelf creatief?
Ik dicht graag en ben lid van een dichtersgroep in Lelystad, de Dijkdichters. Het is een intergenerationele groep waarbij ik de jongste ben. We komen tweewekelijks samen met een zelfgeschreven gedicht en dragen die aan de groep voor. We verbeteren elkaars werk, geven commentaar of geven tips hoe sommige woorden of zinnen anders verwoord kunnen worden. Ik voel me heel bevoorrecht dat ik deel mag uitmaken van een groep die bestaat uit zeer talentvolle dichters. Er zitten ex-stadsdichters tussen en de meesten hebben al meerdere dichtbundels uitgebracht. Zij zijn een voorbeeld voor mij en ik beschouw ieder van hen als mijn mentor. Mijn gedachten, gevoelens en overpeinzingen probeer ik op een creatieve manier ‘verdicht’, dus compact, over te brengen. Het is best moeilijk om op zoek te gaan naar de juiste woorden die dit het beste voor je kunnen doen… en daarbij moet het ook ritmisch en leuk in de oren klinken. Maar het is een leuke bezigheid!

Zou je een zelfgeschreven gedicht met ons willen delen?
Zoeken naar het levenselixer
Waar vind ik het levenselixer
in een snel veranderende tijd
waarin niets hetzelfde blijft
en ik verder verdwaal
als een dwaze gisser?

Alles vergaat
en is tot niets in staat.
Dit verlies
brengt immens verdriet
waardoor ik mijzelf verlaat.

Mijn verloren ziel
nu gebroken en gewond
hoort zijn eigen geklaag:
Verniel je ego
en zoek het werkelijk asiel.

Een betrouwbare toevluchtplaats
en grootste steun
die niet vergaat
en niet verlaat.

Hier vind je je elixer
tot alles in staat.

Tot slot een vraag over ouder worden: hoe hoop je dat jouw leven er als zeventigplusser uit ziet?
Ik hoop dan ik net als de bekende dichteres Elly de Waard, ze is een groot voorbeeld voor mij, inmiddels mijn tiende dichtbundel uitgebracht te hebben. En net als haar hoop ik dan dat ik ondertussen in een rustig natuurgebied woon en bezoekers over het hele land bij mij over de vloer krijg! Ik hoop vitaal en sterk te zijn en volop van het leven te genieten.

Bij gemeentebesturen is veel belangstelling voor diversiteit en inclusie. In de afgelopen jaren zijn er D&I medewerkers aangesteld, is het diversiteitscharter ondertekend, zijn er plannen ontwikkeld en mooie rapporten geschreven. Gemeentes hebben jaarkalenders D&I gemaakt met interessante bijeenkomsten en er is subsidie beschikbaar gesteld voor D&I initiatieven van onderaf. Maar wat ‘doet’ het diversiteitsbeleid nu in de praktijk? En hoe meet je effect? Worden de juiste mensen bereikt? Is de stad werkelijk inclusief en ‘voor iedereen’?

Leyden Academy on Vitality and Ageing is betrokken bij het onderzoek Dilemmas on Doing Diversity (DiDi) waarbij een groep onderzoekers, verbonden aan de Universiteiten Leiden, Erasmus en Delft diversiteitsbeleid en -praktijk, onderzoeken vanuit een langetermijnperspectief (meer informatie over het het DIDI project https://www.universiteitleiden.nl/en/research/research-projects/humanities/didi#tab-1).

Wij hebben de antwoorden op bovenstaande vragen (nog) niet en we hopen van mensen met (langjarige) ervaring op dit punt te kunnen leren. Daarom is er op donderdag 25 april is een bijeenkomst in Leiden. Mensen die betrokken zijn bij D&I beleid en -praktijk nodigen we van harte uit voor die bijeenkomst. Deelname is gratis. Het programma is in het Nederlands.

De bijeenkomst begint met 6 pitches door mensen met ervaring met diversiteitsbeleid en -praktijk. In ‘tafeltjesbijeenkomsten’ praten we vervolgens door. We sluiten af met een gesprek over toekomstscenario’s. Locatie: PLNT, Langegracht 70, 2312 NV Leiden en we beginnen om 12.45 uur.

In verband zaalcapaciteit en catering wordt u vriendelijke verzocht zich (zo spoedig mogelijk) aan te melden: https://www.leydenacademy.nl/diversiteitbeleid/

Het doemscenario van de vergrijzing kan de prullenbak in als het aan hoogleraar Tineke Abma ligt. Ja, er komen steeds meer ouderen met een piek in 2040 maar deze groep is juist vitaal en maatschappelijk actief. En dus niet zorgbehoevend en eenzaam!

Het artikel in het AD van zaterdag 23 maart maakt duidelijk dat ouderen in de derde en in de vierde levensfase het leven vieren. Het wordt volgens Abma tijd dat ‘de hele samenleving in beweging komt. Jong én oud en dan ook nog het liefst met elkaar…’ Initiatieven zoals de Vitality Clubs en GeneratieMixer moeten het ouder worden aangenamer maken.

“Met gezonder leven en elkaar beter vinden, stellen we kwetsbaarheid en ziekte uit.” – Tineke Abma, hoogleraar Ouderenparticipatie