David van Bodegom sprak op 27 januari 2016 tijdens TEDxUtrecht, een spectaculair evenement waar baanbrekende ideeën werden gedeeld. David presenteerde er een unieke benadering van gezond ouder worden: pas slim je leefomgeving aan, zodat je ongemerkt wordt verleid om gezonde en actieve keuzes te maken. De TED-talk, die mede is gebaseerd op het gedachtegoed uit het boek Oud worden in de praktijk dat hij samen met Rudi Westendorp schreef, kunt u hier bekijken: https://youtu.be/0qKW8bFBLzg.

Voor meer informatie over het evenement en de andere TED-talks kunt u de website bezoeken van TEDxUtrecht.

In hun boek Oud worden in de praktijk pleiten dr. David van Bodegom en professor Rudi Westendorp voor een publieke ruimte die mensen verleidt tot gezonder en socialer gedrag. Iedereen kan in zijn eigen directe omgeving aan de slag, maar het boek roept ook beleidsbepalers op om hierin hun verantwoordelijkheid te nemen. Stefan van de Griendt, fractievoorzitter D66 in de gemeente Leidschendam-Voorburg, las het boek en voegde de daad bij het woord.

“Hier kan en moet ik wat mee”
Van de Griendt was gegrepen door het pleidooi van Van Bodegom en Westendorp: “Ik geloof heilig in het idee van een andere publieke gezondheid, preventie, meer gezonde jaren aan je leven toevoegen, meer bewegen en betere – en ook simpelweg minder – voeding. Mensen vertellen wat ze niet moeten doen, dat werkt niet. De drempel om meer te bewegen verlagen: dat helpt wel. Je kunt zo ook echt besparen op zorgkosten. Het boek combineert wetenschappelijke inzichten heel mooi met concrete voorbeelden. Ik dacht: hier kan en moet ik wat mee. Ik vond dat dit binnen mijn gemeente op de politieke agenda moest.”

Visie op sport én bewegen
De timing kon niet beter: toen Van de Griendt het boek las, stond in de gemeenteraad de sportvisie op de agenda. “Een prima visie, maar in mijn beleving moest deze niet alleen over sporten gaan, maar ook over bewegen. Daar begint het mee. In een werkgroep-bespreking met raadsleden heb ik aangegeven dat de sportvisie wat mij betreft een ‘beweeg- en sportvisie’ moest worden. Daarop heb ik de verantwoordelijke wethouder en haar ambtelijke ondersteuning, het boek cadeau gedaan. Ook zij raakten geïnspireerd. Met als resultaat dat op dinsdag 26 januari jl. de beweeg- en sportvisie ter vaststelling op de agenda van de gemeenteraad stond.”

Goede ideeën ophalen
De ambities van de gemeente zijn in de visie nog wat abstract geformuleerd. Om te zorgen dat het onderdeel ‘Openbare ruimte nodigt uit tot bewegen’ voldoende vaart meekreeg, diende de D66-fractie een bijzondere motie in met expliciete verwijzing naar het gedachtegoed van Oud worden in de praktijk. “De motie kent twee onderdelen. Ten eerste: wat is onze opvatting nu over de openbare ruimte in de gemeente als het gaat om de vraag of die uitnodigt tot bewegen? En ten tweede: laten we goede ideeën ophalen bij andere gemeenten in binnen- en buitenland, die mogelijk ook bij ons toepasbaar zijn. Zo kan de gemeente het autogebruik ontmoedigen in de bebouwde kom, goede fietspaden en fietsparkeerplaatsen aanleggen, zorgen voor mooie wandelroutes, stadstuinen en open speelplaatsen.”

Ommekeer in het denken
De motie van D66 is op één partij na door de gehele gemeenteraad van Leidschendam-Voorburg aangenomen. Van de Griendt: “Dit betekent dat we als gemeente een eerste stap gaan zetten op weg naar een openbare ruimte die meer uitnodigt tot bewegen. Het begint met een ommekeer in het denken; van gemak en inactiviteit, naar actief bewegen. We mogen als overheid ook best de gezondheid van onze burgers beschermen. Daar dragen we op deze wijze aan bij, mede dankzij het mooie en inspirerende boek van Van Bodegom en Westendorp.”

Veel landen staan op de drempel van een belangrijke demografische verschuiving: de vergrijzing. De term vergrijzing wordt vaak geassocieerd met een hogere druk op de collectieve financiën, vooral door een hogere vraag naar medische en langdurige zorg. Uit economische studies blijkt echter dat de vergrijzing waarschijnlijk een marginale invloed zal hebben op de stijgende zorguitgaven, vergeleken met medische innovaties, toenemende inefficiëntie van arbeid in de zorg en herstructurering van de zorgmarkt. Daarnaast zal de stijging in zorguitgaven door de vergrijzing mogelijk verder worden gedempt door andere ontwikkelingen. Dit valt te lezen in het proefschrift Population ageing and health care expenditure van Herbert Rolden, dat hij op dinsdag 2 februari a.s. publiek zal verdedigen in het Academiegebouw in Leiden.

Rolden beschrijft dat de vergrijzing grofweg is onder te verdelen in drie ‘dynamieken’: een hogere levensverwachting, een groeiend aandeel ouderen en een hoger gemiddeld sterfterisico in de algehele populatie.

Levensverwachting
Door de eeuwen heen hebben toenemende welvaart en betere zorg, voeding en hygiëne ervoor gezorgd dat de sterftekans is gedaald, waardoor de levensverwachting is gestegen. De invloed van deze toenemende levensverwachting op de zorguitgaven van ouderen is afhankelijk van hoe de gezonde levensverwachting zich ontwikkelt. Als dit ook blijft stijgen dan zullen de ‘dure jaren’ worden uitgesteld. Echter, als de gezonde levensverwachting minder snel stijgt dan zullen de gemiddelde individuele zorguitgaven wél stijgen.

Aantal ouderen
Aangezien zorguitgaven stijgen met het toenemen van de leeftijd, zal een groter aantal ouderen het totale niveau van zorguitgaven doen stijgen. Er zijn echter verschillende ontwikkelingen die de impact van een groter aandeel ouderen op de zorguitgaven kunnen dempen. Een voorbeeld: Omdat vrouwen langer leven dan mannen, zijn er meer weduwes dan weduwnaars. Echter,  het aantal weduwes zal in de toekomst waarschijnlijk afnemen omdat de levensverwachting van mannen sneller stijgt dan die van vrouwen. Hiermee zal de druk op de langdurige zorg verminderen.

Sterfterisico
De individuele zorguitgaven pieken in de maanden voor de dood. De ‘kosten van het doodgaan’ hebben hiermee een behoorlijk aandeel in de totale zorguitgaven. Aangezien de kosten van het doodgaan dalen met de leeftijd, zal het toenemend aantal sterfgevallen tijdens de vergrijzing dus deels worden gecompenseerd door een andere component van de vergrijzing: een toenemende levensverwachting.

De promotie van Herbert Rolden vindt plaats op dinsdag 2 februari 2016 om 16.15 uur in het Academiegebouw, Rapenburg 67-73 te Leiden. Promotores zijn prof. dr. Rudi Westendorp (Copenhagen University) en dr. David van Bodegom (Leyden Academy).

Hoe voelt het, als je lichaam niet zo snel en soepel reageert als je zou willen? Als je zicht troebel is, je handen trillen, je niet meer zo goed hoort? De meeste jonge mensen kunnen zich hier weinig bij voorstellen. Ishani Mukerji, een 24-jarige creative assistant bij Aegon, nam de uitdaging aan en liet zich de ‘old age suit’ van Leyden Academy aanmeten. Het bleek nogal een ervaring voor Ishani: “The suit is putting my life into perspective.” Bekijk de video hier.

Slimme en gezondere keuzes op het werk
Er is goed nieuws: veel van de ‘ouderdomsziekten’ die het pak simuleert, kunnen worden vertraagd of zelfs voorkomen door een gezondere levensstijl. Zoals uiteengezet door David van Bodegom en professor Rudi Westendorp in hun recente boek Oud worden in de praktijk, speelt onze omgeving een sleutelrol bij het onbewust maken van gezondere keuzes. Thuis, in de buurt, en zeker ook op het werk waar we zoveel uren per week doorbrengen. In een tweede video gaf Ishani David een rondleiding door het Aegon-hoofdkantoor in Den Haag, om te zien welke praktische aanpassingen zij kan maken om op haar werkplek de gezonde keuze de vanzelfsprekende keuze te maken. Bekijk de video hier.

Nieuw rapport: The New Flexible Retirement
De twee video’s zijn een gezamenlijk initiatief van Leyden Academy on Vitality and Ageing en het Aegon Center for Longevity and Retirement, en zijn tegelijk uitgebracht met het nieuwe rapport The New Flexible Retirement. Het rapport toont aan dat het pensioen-concept snel verandert. Omdat mensen langer leven, wordt de pensionering een actievere levensfase waarbij meer mensen op zoek gaan naar een mix tussen werk en ontspanning. De huidige werknemers verwachten een geleidelijke overgang naar hun pensioen, maar een belangrijk obstakel is dat nog weinig werkgevers dit faciliteren. Fysiek en mentaal fit blijven is hierbij uiteraard essentieel, zoals Ishani aan den lijve heeft ondervonden.

Vandaag is de zevende editie van de executive leergang Veroudering en Gezondheidszorg van start gegaan. Een gemêleerd gezelschap van achttien bestuurders en managers vanuit ouderenzorg, ziekenhuiszorg, zorgverzekeraars en gemeenten verdiepen zich de komende maanden in alle facetten van de zorg voor oudere mensen.

In het eerste blok op donderdag 21 en vrijdag 22 januari staat het proces van veroudering centraal, de gerontologie. Waarom leven we steeds langer? Is veroudering een ziekte? Is het vermijdbaar? Intrigerende vragen die deels wetenschappelijk kunnen worden beantwoord, maar ook uitnodigen tot reflectie en discussie. Professor Joris Slaets, directeur Leyden Academy, verzorgde het openingscollege.

 

Rond de jaarwisseling liet Leyden Academy van zich horen met twee opinieartikelen van de hand van prof. dr. Joris Slaets, beide gericht op de menselijke maat in de zorg.

Wat betekent “liefdevolle zorg voor onze ouderen”, zoals dit staat verwoord in het verbeterplan voor de verpleegzorg van staatssecretaris Martin van Rijn? Hoe vertaalt dit begrip zich naar de dagelijkse praktijk van dokters en verpleegkundigen? Joris Slaets schreef hierover het artikel ‘In de zorg moet je liefhebben’ dat op 24 december jl. verscheen in het Nederlands Dagblad. U vindt het artikel hier.

Op zaterdag 2 januari 2016 verscheen in Trouw het opinieartikel ‘Juist in de zorg kan een aanraking goed doen’ van Joris Slaets en Marian Verkerk, hoogleraar Zorgethiek aan het UMCG/ Rijksuniversiteit Groningen. Zij pleiten voor meer ruimte voor fysiek contact in de zorg: “Juist die hand op je schouder maakt dat je je even geborgen en getroost kunt voelen.” Het artikel kunt u hier teruglezen.

Door drs. Renske Siezen, oprichter/directeur Rubico interim management

Maandag 12 mei 2014 was het zover, de studiereis als onderdeel van de leergang Veroudering en Gezondheidszorg ging van start en deze keer was de keuze op Londen gevallen. Bij AGE UK, een belangenvereniging voor ouderen, leerden we meteen een verschil tussen Nederland en het Verenigd Koninkrijk (VK). In het VK worden organisaties zoals AGE UK niet (mede)gefinancierd door de staat, maar door giften, erfenissen en/of winst uit sociale ondernemingen/winkels. Ze werken dus geheel onafhankelijk van de staat en daar zijn ze ook trots op.

AGE UK
AGE UK probeert door middel van onderzoek en campagnes de regering en bedrijven te eïnvloeden, met als doel de situatie van ouderen te verbeteren. Ook biedt zij diensten aan ouderen, veelal via de 170 lokale vestigingen van AGE UK. Hiermee wordt een groot aantal ouderen bereikt: van de 12 miljoen ouderen in het VK gebruiken per jaar 5 miljoen ouderen de diensten van AGE UK.

De grootste uitdaging volgens AGE UK ligt momenteel in de sociale zorgverlening. Voor de reis naar Londen waren we al geïnformeerd over de scheiding tussen medische zorg en sociale zorg in het VK. De medische zorg valt onder het nationale Gezondheidszorgsysteem, de National Health Services (NHS), en wordt volledig gefinancierd door de staat. De verantwoordelijkheid van de sociale zorg ligt bij de lokale besturen en wordt deels door de regering en deels door lokale belastingen gefinancierd. AGE UK constateert dat veel gemeenten vanwege bezuinigingen of andere financiële prioriteiten ouderen niet helpen en wanneer er wel sociale zorg wordt verleend is de kwaliteit vaak laag. Is dit ons voorland? AGE UK werkt momenteel samen met zeventig(!) andere liefdadigheidsinstellingen om de wetgeving omtrent sociale zorg te doen veranderen.

Spring Award Ceremony Queen’s Nursing Institute
Die maandagavond waren we uitgenodigd voor de ‘Spring Award Ceremony’ van het Queen’s Nursing Institute. Deze ceremonie heeft als doel de kwaliteit van wijkverpleegkundigen te verhogen, om het beroep van wijkverpleegkundige zijn aanzien terug te geven en de wijkverpleegkundigen (weer) trots te laten zijn op hun beroep. Dit laatste ondervinden we aan den lijve tijdens de ceremonie. Aan een tiental wijkverpleegkundigen (community nurses) worden certificaten uitgereikt ter ere van hun uitmuntende bijdrage aan de verzorging/verpleging van ouderen. Vijfenzestig andere wijkverpleegkundigen kregen hun diploma en daarmee de titel ‘Queens nurse’. Fantastisch om te zien hoe trots iedereen is op het verkrijgen van deze erkenning voor zijn werk. Familie is aanwezig, iedereen is chique gekleed en na afloop wordt een ieder die dat wil met certificaat in de hand gefotografeerd. Hapjes en drankjes maken het feest compleet. Misschien ook een idee voor in Nederland?

Charing Cross Hospital Rehabilitation Unit
In Charing Cross Hospital worden we ontvangen door dr. Sarah Brice, een geriatrisch consultant van het ziekenhuis. In het VK werken geriaters alleen in het ziekenhuis. In een verpleeghuis is de huisarts in de lead en in sommige gevallen legt een geriater van een ziekenhuis ook proactief bezoeken af in een verpleeghuis. Dit is echter geen standaard procedure. In Charing Cross Hospital is bij elke opname van een nieuwe patiënt een geriatrisch consultant betrokken. Deze besluit of de patiënt naar een geriatrische afdeling of een medische afdeling gaat. Ook wanneer de patiënt naar een medische afdeling gaat, blijft de geriater indien nodig betrokken bij de behandeling.

Sarah Brice legt uit dat in het VK de zorg in allemaal stukjes is opgedeeld: ziekenhuiszorg, gemeenschapsdiensten en sociale zorg worden allemaal verschillend gefinancierd en door verschillende partijen uitgevoerd. Dit hoeft geen probleem te zijn wanneer er van alles maar één instelling is (één ziekenhuis, één klinische commissie, één aanbieder van gemeenschapszorg en één lokaal bestuur). In Londen zijn er echter vier ziekenhuizen die elkaar beconcurreren, meerdere klinische commissies en meerdere aanbieders van sociale zorg. Dit resulteert in teveel mensen rond de tafel die ieder hun eigen belangen hebben. Zij pleit dan ook voor integrale dienstverlening gefinancierd uit één pot met geld. Dit is duidelijk een spiegel voor ons Nederlanders, want bewegen wij niet precies de andere – lees huidige Engelse – kant op?

Interessant is het initiatief voor een meer ‘out of hospital strategy’. Omdat het ziekenhuis nu eenmaal niet de beste plek is voor oudere mensen, wordt er gekeken naar de mogelijkheden van het leveren van (meer) geplande zorg bij iemand thuis. Met het opzetten van een zogeheten virtuele afdeling (virtual ward) wordt de ziekenhuisafdeling bij iemand thuis nagebootst. De voortgang van de patiënt wordt dagelijks integraal besproken met alle betrokkenen (verpleging en verzorging). Een case manager coördineert en de geriater bepaalt over de voortgang. Verwachting is dat ouderen sneller herstellen en dat het aantal ouderen dat doorstroomt naar een verzorging- of verpleeghuis – meestal na een ziekenhuisopname – afneemt.

In het Queen’s Nursing Institute (QNI) worden de deelnemers aan de executive leergang wederom met alle egards ontvangen, iets wat ons de hele week op zal vallen. Als eerste vertelt Candice Pellett, een senior wijkverpleegkundige, ons haar verhaal. Zij leidt een team van verpleegkundigen en wat ze in het VK ‘healthcare workers’ noemen. Dit zijn niet geregistreerde verzorgenden (onze helpenden). Iedere wijkverpleegkundige heeft zo’n 300 patiënten onder zijn/haar hoede. Zij werkt hierin samen met huisartsen, social care medewerkers en vrijwilligers. Is er verpleeghulp gedurende de nacht nodig dan worden er verpleegkundigen ingeschakeld van de Mary Curie stichting. Een patiënt thuis krijgt dus doorgaans met meerdere hulpverleners te maken. De wijkverpleegkundigen beschouwen zichzelf als de ‘patient’s advocate’ en plannen zelf de zorg die zij verlenen aan een patiënt. Zij nemen hierin geen orders aan van huisartsen. Zo kunnen zij ook zelf de dood vaststellen bij een patiënt wanneer deze verwacht was. Hier hoeft dan geen huisarts aan te pas te komen.

St. Vincent’s House
Na bezoeken aan de House of Lords (onze Eerste Kamer) en het International Longevity Centre UK ILC (een internationale denktank die momenteel in dertien landen actief is) ging de groep langs bij de MRC Unit for Lifelong Health en Aging. Dit instituut is enigszins te vergelijken met de Nederlandse organisatie ZonMW, maar zo’n gedegen traditie in grootschalige levensloopstudies als de MRC Unit heeft, kennen wij in Nederland niet.

Verder hebben we een verzorgingshuis (care home) bezocht. Omdat verzorgingshuizen regelmatig zwaar onder vuur staan in de media, zijn de meeste huizen niet bereid om bezoekers te ontvangen. Gelukkig konden we wel terecht in St. Vincent’s house, een klassiek aandoend huis in de wijk Hammersmith in Londen. Wat als eerste opvalt is de tuin, waar bewoners ook plantjes en kruiden kunnen planten en onderhouden. De tuin oogt, net als het huis zelf, wat rommelig. Voor ons Nederlanders, gewend aan onze properheid, is het wel even wennen. Het krijgt in ieder geval niet de goedkeuring van de ex-inspecteur onder ons! Dit verpleeghuis in Londen is na een snelle berekening toch beduidend duurder dan een gemiddeld huis in Nederland. En dit vertaalt zich hier niet in meer luxe, integendeel zelfs!

St. Mary’s Hospital Elderly Care Unit
De laatste dag van onze week in Londen brengen we een bezoek aan de geriatrische afdeling van het St. Mary’s Hospital. Hier worden we ontvangen door David James, geriater en hoofd team Dementie. David James blijkt een wat gedesillusioneerde arts in een land waar, zoals hij het stelt, de gezondheidszorg veertig jaar achterloopt. David vertelt ons hoe de zorg in ieder geval in een stad als Londen erg versplinterd is. Op dit moment hebben de huisartsen de meeste macht want zij beheren de pot met geld en zijn daarmee verantwoordelijk voor een passend lokaal zorgaanbod. Zij zijn georganiseerd in zogeheten ‘clinical commissioning groups’. David is van mening dat huisartsen onvoldoende toegerust zijn voor deze taak omdat de zorgvraag steeds complexer wordt. De grootste vraag naar zorg komt van ouderen en ouderen lijden vaak aan meer dan één ziekte of aandoening. Daarnaast is het ziekenhuis geen goede omgeving voor ouderen en zou er eigenlijk naar gestreefd moeten worden om ze zo min mogelijk op te nemen dan wel zo snel mogelijk in een andere omgeving te revalideren. Vanuit het ziekenhuis is het zeer moeilijk om ouderen weer in de gemeenschap terug te brengen. Er is zwaar bezuinigd op revalidatie-afdelingen in verpleeghuizen. Hiervoor in de plaats zijn zogeheten ‘primary care facilities’ gekomen, maar deze centra weren ouderen met dementie omdat de zorg voor deze groep te complex is.

De zorg die door social services thuis wordt verleend, is ook teruggebracht tot een absoluut minimum, aldus David James, namelijk vier uur per dag. Dit is overigens hetzelfde als in Nederland! Toch wordt dit momenteel in Nederland niet gezien als veel te weinig. Misschien heeft dit te maken met het verschil in conditie van de thuiswonende ouderen in het VK en Nederland? Daarnaast krijgen we te horen dat in Londen alle dagopvang is wegbezuinigd. In Nederland wordt nog wel een deel van de zorg voor thuiswonende fragiele ouderen opgevangen door één of meerdere dagen dagopvang in de week.

Conclusie
Wat een intensieve maar prachtige week was het! We hebben een heel gedegen kijkje in de keuken van de Engelse gezondheidszorg gekregen. Wel met de nadruk op de situatie in Londen, want ons werd meerdere malen verteld dat de situatie in kleinere steden en dorpen vaak anders is. Hier wordt de zorg vaak (meer) integraal geleverd. Ongelooflijk hoeveel zorggerelateerde instellingen in het VK worden gefinancierd uit enkel giften en sponsoring. Het VK heeft een lange traditie van vrijwilligers en liefdadigheidsinstellingen, ook al staat dat nu wel onder druk vanwege de economische crisis. Saillant detail in dit licht is een nieuwsbericht tijdens ons bezoek: een aantal beroemdheden werd in de media verweten dat zij belasting ontweken, waarop de premier David Cameron dit vergoelijkte door op te merken dat ze wel veel geld schonken aan liefdadigheidsinstellingen! (wat vervolgens natuurlijk ook weer een klein schandaal werd).

Overall conclusie van ons bezoek aan Londen? Er wordt in het VK veel gedegen onderzoek gedaan naar gezondheid, veroudering en (goede) zorg, maar dit vertaalt zich (nog) niet in de praktijk. Het gaat dan niet om de kwaliteit van de zorg, want dit hebben wij natuurlijk niet kunnen beoordelen, maar wel om de omstandigheden waarin de zorg gegeven wordt. Hier valt nog wel een inhaalslag te maken, maar of hier de komende jaren geld voor is? Volgens menig spreker deze week niet, hoewel het scheelt wanneer beleidsmakers zelf met bijvoorbeeld dementie in de familie te maken krijgen. Dan wil de bal nog wel eens de andere kant op rollen!