Tijdens de landelijke Week tegen Eenzaamheid van 30 september tot en met 7 oktober jl., organiseerde Coalitie Erbij op dinsdag 5 oktober de bijeenkomst ‘Eenzaamheid: bijproduct van migratie?’. Nina Conkova was één van de sprekers tijdens deze bijeenkomst die mede werd georganiseerd door IDEM Rotterdam, Netwerk NOOM, Samen Kerk In Nederland (SKIN), Stichting Platform Islamitische Organisaties Rijnmond (SPIOR) en Sol.
Nina’s bijdrage ging over de beeldvorming rondom oudere migranten en vereenzaming. Zij liet zien dat er veel stereotype beelden bestaan ten aanzien van oudere mensen met een migratieachtergrond. Zij worden vaak ook gecategoriseerd naar westers of niet-westers, of naar de reden waarom zij naar Nederland zijn gekomen. “Door al die manieren van categoriseren komen deze mensen op een hoop terecht, terwijl hun verhaal en behoeften afhankelijk zijn van de persoon zelf en niet van de groep waartoe ze zouden behoren.” (Lees ook: ‘Stereotiepe benadering van migrantenouderen doet geen recht aan diversiteit in de praktijk’, juli 2021)
U vindt het verslag van deze bijeenkomst op de website van IDEM Rotterdam. Het artikel is geschreven door Wilke Martens, de foto’s zijn van Tom Pilzecker.
Vandaag start de Week tegen Eenzaamheid. Een passende gelegenheid voor Jolanda Lindenberg om namens Leyden Academy on Vitality and Ageing haar handtekening te zetten onder het landelijke actieprogramma Eén tegen eenzaamheid en zo aan te sluiten bij de Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid. Doel van dit actieprogramma is de trend van eenzaamheid onder ouderen te doorbreken. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat alle ouderen die dit willen, de rol in onze maatschappij kunnen spelen die zij wensen? Als Leyden Academy willen wij bijdragen aan een samenleving waarin iedereen ertoe doet en niemand zich buitengesloten voelt. We zijn ervan overtuigd dat de samenwerking binnen de coalitie hierbij zal helpen.
Bijdragen aan verbinding Eén van de speerpunten van ons instituut is Verbonden: door middel van onderzoek, onderwijs en innovatieve projecten willen we ontmoetingen tussen generaties stimuleren, de beeldvorming van oudere mensen en het ouder worden positief beïnvloeden, en bijdragen aan een inclusieve samenleving. Juist door de kracht en mogelijkheden van mensen als vertrekpunt te nemen. Zo doen we onder meer onderzoek naar hoe oudere mensen die laaggeletterd zijn het ouder worden ervaren, proberen we met projecten als Zomervisite jong en oud met elkaar in contact te brengen en onderzochten we in opdracht van het Oranje Fonds welke interventies in het programma Samen Ouder effect sorteren en het sociaal welbevinden vergroten.
Over Eén tegen eenzaamheid Het actieprogramma Eén tegen eenzaamheid is begin 2018 gelanceerd door minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Inmiddels werken bijna 260 gemeenten met het actieprogramma aan een lokale aanpak en tekenden meer dan 160 landelijke organisaties, bedrijven en instellingen voor de Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid. Zij hebben zich gecommitteerd om actief én gezamenlijk de trend van eenzaamheid te doorbreken. Kijk voor meer informatie op www.eentegeneenzaamheid.nl.
Hoe verhoudt eenzaamheid zich tot vitaal oud worden? Deze vraag wordt beantwoord door onze onderzoeker Miriam Verhage én door ouderen zelf in deze video (4 minuten) uit de serie Vraag het onze wetenschappers.
Vandaag verschijnt de tweede aflevering van de videoserie Vraag het onze wetenschappers, waarin wij ingezonden vragen beantwoorden over vitaal en betekenisvol ouder worden. In de video (4 minuten) van deze week geeft onderzoeker en cultureel antropoloog Miriam Verhage antwoord op de volgende vraag, ingestuurd door Evelien Mazeland: ‘Hoe verhoudt eenzaamheid zich tot vitaal oud worden?’.
Hieronder vindt u extra achtergrondinformatie en lees- en kijktips.
Eenzaamheid is voor iedereen anders
Miriam vertelt in de video dat eenzaamheid een ‘subjectief ervaren gevoel’ is: sommige mensen met een kleine kennissenkring voelen zich helemaal niet eenzaam, terwijl anderen met een druk sociaal leven dit gevoel wel ervaren. Theo van Tilburg, hoogleraar sociologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, zet in dit videocollege bij de Universiteit van Nederland helder uiteen hoe dit zit, met een onderscheid tussen emotionele (als je een hechte band met iemand mist) en sociale eenzaamheid (als je minder contact hebt met andere mensen dan je zou willen).
Eenzaamheid onder ouderen Deze rapportage van het CBS uit 2016 laat zien dat eenzaamheid onder alle leeftijden voorkomt. Wel zijn er enkele risicogroepen te onderscheiden en zien we vooral toenemende eenzaamheid in de leeftijdscategorie 75-plus. In 2019 betoogden Bianca Suanet en Theo van Tilburg in het tijdschrift Psychology and Aging dat de verwachte toename aan eenzaamheid onder ouderen, onder meer door onze individualiserende samenleving, is uitgebleven. Ze tonen aan dat ouderen momenteel zelfs iets minder eenzaam zijn dan hun leeftijdsgenoten van twintig jaar geleden. Wel zijn er in absolute zin meer eenzame ouderen in Nederland, omdat deze demografische groep op dit moment nu eenmaal groter is dan rond de millenniumwisseling.
Wisselwerking eenzaamheid en gezondheid Dat eenzaamheid een maatschappelijk probleem is dat zelfs de volksgezondheid schaadt, blijkt uit onderzoek van Julianne Holt-Lunstad et al. uit 2010, tevens bevestigd in 2015. In dit onderzoek is aangetoond dat eenzaamheid en een gebrek aan een sociaal vangnet grotere risicofactoren zijn dan de schade van 15 sigaretten per dag. In een interview in Plus Magazine (juni 2020) legt onderzoeker Jan Willem van de Maat van kennisinstituut Movisie toegankelijk uit hoe eenzaamheid samenhangt met een slechtere gezondheid.
Eenzaamheid en dementie In 2014 werden resultaten uit de Amsterdam Study of the Elderly (AMSTEL) gepubliceerd in het tijdschrift Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry. De onderzoekers brachten gevoelens van eenzaamheid in verband met een verhoogd risico op klinische dementie op latere leeftijd. Volgens eerder onderzoek uit 2007 van het Rush Alzheimer’s Disease Center (Chicago, Verenigde Staten) hebben eenzame mensen een twee keer groter risico om op latere leeftijd de ziekte van Alzheimer te ontwikkelen, dan mensen die niet eenzaam zijn. De bevindingen zijn gepubliceerd in het tijdschrift Archives of General Psychiatry.
Preventie: (samen) sporten Onderzoek uitgevoerd door de Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA) laat zien dat ouderen die sporten, minder vaak eenzaam zijn. Ook blijkt dat sporten op de korte termijn gevoelens van eenzaamheid onder ouderen zou kunnen verminderen. U leest erover in het LASA-rapport Sport en eenzaamheid uit 2012. Wij herkennen dit vanuit ons eigen onderzoek naar de effecten van samen sporten in de Vitality Club: de oudere deelnemers worden niet alleen fitter, maar ervaren ook een hogere kwaliteit van leven en meer sociale contacten. We beschreven dit in 2018 in wetenschappelijk tijdschrift Translational Behavioral Medicine.
Preventie: sociaal konvooi Jenny Gierveld is emeritus hoogleraar sociale wetenschappen en kan met meer dan vijftig jaar onderzoekservaring gerust een autoriteit worden genoemd op het gebied van eenzaamheid. Zij adviseert mensen om, al vanaf jonge leeftijd, zorg te dragen voor hun ‘konvooi’: een mooie metafoor voor het sociale netwerk als een vloot met bootjes die samen met u door het leven varen. Zij licht dit nader toe in deze video uit 2010 (vanaf 03:49). Bekijk ook de EenVandaag-reportage Help ik word 100! Hoe maak ik vrienden? uit 2018.
Laat uw omgeving het werk doen
Als afsluitende tip adviseert Miriam om een bankje voor de deur te zetten: een fijne plek om te zitten als de zon schijnt, maar u raakt er ook gemakkelijk door in gesprek met buurtgenoten. Een andere klassieke tip is om een hond te nemen: er is geen betere wandelcoach, en u komt onderweg altijd wel mensen tegen. Dit soort aanpassingen in uw omgeving en dagelijkse routines, kunnen helpen om elke dag ongemerkt gezondere én sociale keuzes te maken. Meer informatie over hoe dit werkt en praktische tips vindt u in het boek Oud worden in de praktijk van David van Bodegom en Rudi Westendorp.
Heeft u nog vragen of suggesties? Neem dan gerust contact op met Miriam Verhage.
De eerder verschenen video’s in deze serie kunt u hier terugkijken. Wilt u de volgende afleveringen graag direct na verschijning in uw mailbox ontvangen? Stuur dan een e-mail met onderwerp ‘Aanmelding videoserie’ naar Jacqueline Leijs. Uw abonnement stopt automatisch nadat de laatste aflevering is verschenen (22 juni 2021). U kunt zich ook abonneren op ons YouTube-kanaal.
Eenzaamheid is van alle tijden en het komt onder alle leeftijdsgroepen voor. Het is vaak geen constant gevoel en niet direct te vertalen naar lager welbevinden. Wel neemt het percentage eenzame mensen toe met de leeftijd en dan vooral onder de oudste ouderen. Dit heeft vooral te maken met ingrijpende levensgebeurtenissen, zoals het overlijden van een partner of belangrijke anderen. Deze gebeurtenissen, in combinatie met een afnemende gezondheid, brengen verhoogde risico’s op eenzaamheid met zich mee.
Kennis bundelen Vanuit het actieprogramma ‘Eén tegen eenzaamheid’ heeft het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ZonMw de opdracht gegeven om met subsidies startende en bestaande lokale initiatieven (extra) te ondersteunen bij het doorbreken, terugdringen en voorkomen van eenzaamheid onder ouderen. Leyden Academy kreeg op haar beurt in 2022 van ZonMw de opdracht onderzoek te doen naar de kennis opgedaan uit 61 initiatieven en projecten die zich richten op het verminderen van eenzaamheid bij oudere mensen.
Praktijk ontmoet wetenschap
Kennis is voortdurend in ontwikkeling, dynamisch, en de methode is participatief, responsief en reflectief. Hoe kan deze kennis geborgd worden? Aandacht voor taalgebruik, kennis delen en een andere rol van fondsen; dat vinden projectleiders belangrijk. Andere adviezen uit het onderzoek zijn:
Maak eenzaamheid onderdeel van een breder onderwerp, zoals anti-ageism, ouderenparticipatie en age-friendliness.
Verduurzaam het subsidiebeleid, zodat het tot structurele financiering van projecten kan leiden.
Geef duidelijke projectvoorwaarden op het gebied van kennisoverdracht binnen initiatieven en projecten.
Leg verbinding tussen academische kennis en vakkennis.
Ontwikkel de leergemeenschap verder.
Stimuleer het gebruik van creatieve onderzoeksmethoden, om ook impliciete kennis te verkrijgen.
Meer lezen? Ga dan naar de rapportage die we in mei 2023 hebben gemaakt en lees het bericht hierover op de website van ZonMw. In onderstaand interview vertelt Elena Bendien over de bijdrage van Leyden Academy aan het onderzoek: “We werken meestal participatief. Dat betekent dat wij onze eigen kennis niet centraal willen stellen, maar de kennis van onze partners. We gaan daar met hen over in gesprek.”
Programmaevaluatie Samen ouder In de periode 2018-2021 heeft het Oranje Fonds onder de noemer ‘Samen Ouder’ 25 sociale initiatieven ondersteund in het samenbrengen, betrekken en activeren van ouderen. Leyden Academy voerde gedurende drie en een half jaar een effect- en procesevaluatie uit op deelnemer-, project- en programmaniveau. De kwantitatieve metingen tonen aan dat de initiatieven erin slagen om een groep ouderen te bereiken die bovengemiddeld hoog scoren op bekende risicofactoren voor eenzaamheid. De deelnemers zijn vaker alleenstaand en ervaren gemiddeld meer gezondheidsbelemmeringen in hun dagelijks leven. De ouderen geven aan dat zij door hun deelname het gevoel hebben meer in contact te staan met anderen, erbij te horen en onderdeel uit te maken van een gemeenschap. Hierdoor piekeren zij minder en worden zij afgeleid van negatieve emoties. Daarnaast bieden de projecten gezelligheid, afleiding van de dagelijkse sleur en een fijne bezigheid, maar vooral ook het gevoel dat de deelnemers gezien en gewaardeerd worden. In enkele gevallen leidt dit gevoel tot een hechte band met andere deelnemers. De uitkomsten zijn kernachtig verwoord in een publiekssamenvatting, infographic en onderstaande video. Benieuwd naar de uitgebreide eindrapportage met de (statistische en narratieve) uitkomsten en een toelichting op de procedure en onderzoeksmethoden? Klik dan op deze link!
Meer weten over dit onderwerp? Neem dan contact op met Elena Bendien.
Over Eén tegen eenzaamheid
Eenzaamheid onder ouderen
Preventie: sociaal konvooi
