Wat is het effect van een zorgstage op de beeldvorming over ouderen bij eerstejaars geneeskundestudenten? Onderzoekers van Leyden Academy on Vitality and Ageing, het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en het Center for Healthy Aging van de Universiteit van Kopenhagen publiceerden erover op 20 januari 2017 in wetenschappelijk tijdschrift PLOS ONE. In het collegejaar 2012-2013 werden circa 250 eerstejaars studenten geneeskunde geënquêteerd, voorafgaand aan en na afloop van de verplichte zorgstage van twee weken in een verpleeghuis, revalidatiecentrum of geriatrische afdeling van een ziekenhuis.
Oudere mensen zijn doorgaans heel tevreden met hun leven, ondanks toenemende ongemakken: 85-jarigen geven hun huidige leven gemiddeld een 8. Dit rapportcijfer is vergelijkbaar met dat van jonge mensen. Bevindingen van de Leiden 85-Plus Studie wijzen uit dat zieke ouderen bijna net zo tevreden zijn met hun leven als fysiek gezonde ouderen. Het verschil tussen beide groepen verdwijnt zelfs helemaal als er gekeken wordt naar mentale gezondheid. Uit het onderzoek blijkt dat zieke oudere mensen andere dingen gaan waarderen en hun verwachtingen bijstellen (Puvill e.a. 2018).
Levenstevredenheid en hoge leeftijd In zijn promotieonderzoek bij Leyden Academy heeft Thomas Puvill inzicht geprobeerd te krijgen in hoe levenstevredenheid op hoge leeftijd samenhangt met leeftijdgerelateerde factoren, zoals een verminderde (fysieke) gezondheid en het verlies van sociale contacten. In zijn meest recente onderzoek heeft Thomas gekeken naar de invloed die mentale gezondheid, actief blijven en familie hebben op hoe beperkingen in het functioneren iemands levenstevredenheid beïnvloeden in een groot Europees bevolkingsonderzoek onder 55-plussers. Uit dit onderzoek bleek, net zoals we vonden bij voorgaande studies, dat hoewel mentale gezondheid een belangrijke rol speelt in hoe tevreden mensen zijn met hun leven, het de relatie tussen beperkingen in het functioneren en levenstevredenheid niet verandert. Dit lijkt erop te wijzen dat juist beperkingen lastig op te vangen zijn door bijvoorbeeld het hebben van sociale contacten of een betere mentale gezondheid, misschien juist wel omdat het met deze beperkingen een hele uitdaging is te (blijven) doen wat iemand echt belangrijk vindt in het leven en fysieke beperkingen lastig te compenseren zijn (Puvill e.a. 2019, under review).
Verder onderzoek Met dit onderzoek wil Leyden Academy beleidsmakers, artsen en het publiek laten zien dat het leven op hoge leeftijd ook kansen biedt en verschaffen we inzicht in hoe we het welbevinden van oudere mensen kunnen vergroten. Thomas zijn proefschrift Maintaining life satisfaction at old age in spite of physical decline kunt u online vinden bij de Universiteit Leiden.
In de media en bij het brede publiek is er een groeiende aandacht voor de beeldvorming rondom ouderen en ouderenzorg. Wat zijn onze beelden bij het ouder worden, hoe kijken we naar oudere mensen en hoe zien zij zichzelf? Er bestaan in onze samenleving veel bewuste en onbewuste positieve en negatieve vooroordelen. We onderzoeken welke wensen en ambities ouderen zelf hebben en hoe zij denken over ouder worden. Daarnaast willen we de beeldvorming over ouderen en ouderenzorg beter begrijpen. We onderzoeken ook hoe we de beeldvorming kunnen beïnvloeden om zo bij te dragen aan een goede oude dag.
Beeldvorming over ouderen
Op verschillende manieren onderzoeken we de beeldvorming over ouderen. Twee literatuurstudies vormen de achtergrond van het onderzoek dat we nu doen. In samenwerking met stichting RCOAK en fonds Sluyterman van Loo hebben we een literatuuronderzoek uitgevoerd naar de (inter)nationale beeldvorming over ouderen en de mogelijkheden om deze positief te beïnvloeden. Internationaal – van China tot Nederland en van Spanje tot Brazilië – zijn er opvallend veel overeenkomsten in de beelden die we met ouderen associëren; enerzijds afhankelijk en incompetent, anderzijds wijs en warm. In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft Jolanda Lindenberg in 2019 het wetenschappelijke rapport Beeldvorming van ouderen geschreven. In navolging van dit onderzoek voert Belia Schuurman met steun van het Jo Visser fonds een onderzoek uit naar de impliciete beelden die jongeren en ouderen hebben over ouderen.
Self-ageism
Niet alleen de omgeving, maar ook ouderen zelf spelen hierbij een belangrijke rol en hun beeld van ouderen is niet veel positiever dan andere leeftijdsgroepen. Het beeld dat ouderen zelf hebben van hun leeftijdsgenoten en hun levensfase is bepalend voor de wijze waarop wij het ouder worden zien en ervaren. Dit beeld van ouderen over ouderen zelf is ook onderzocht in een Europese studie in vier landen aan de hand van vragenlijsten. Niet alleen de beelden, maar ook de woorden waarmee we over en met ouderen spreken zijn hierbij van belang. Daarom is er ook verder onderzoek gedaan naar de manier waarop we ouderen aanspreken aan de hand van brieven naar gepensioneerden in samenwerking met stichting Radius en gemeente Leiden. De bevindingen tonen vooral dat ouderen zelf afstand nemen van oud-zijn, bijvoorbeeld door te vertellen over dat ze ‘nog’ fit zijn, of ‘nog’ werken. Deze tussen ruimte, liminale fase, koesteren ze omdat het hen de ruimte geeft afstand te nemen van hun leeftijdsidentiteit en andere identiteiten naar voren te brengen.
In gesprek over ageism Op basis van ons onderzoek kunnen we interactieve seminars organiseren waarin we in gesprek gaan over ageism, met colleges over de laatste inzichten en workshops die u uitdagen en ondersteunen om het anders aan te pakken. Samen werpen we een frisse blik op thema’s die samenhangen met vergrijzing in onze samenleving. Wilt u inzichten opdoen en reflecteren over het ouder worden en een bewuste blik op beeldvorming? Laat het ons weten!
Het Life and Vitality Assessment (LAVA) is een gespreksinstrument dat Leyden Academy in nauwe samenwerking met ouderen heeft ontwikkeld. Met dit instrument verkrijgen ouderen inzicht in de thema’s die zij belangrijk vinden en in de kwaliteit van leven zoals zij die zelf ervaren. We willen zo de focus in de ouderenzorg en welzijnssector verschuiven van het verhelpen van klachten en beperkingen naar het behouden en vergroten van leefplezier. Tevens kan het instrument het werkplezier van professionals behouden en mogelijk vergroten.
Persoonlijke doelen
Op basis hiervan kunnen ouderen persoonlijke doelen stellen en een plan van aanpak maken om hun kwaliteit van leven te behouden en/of te vergroten. Het LAVA gaat uit van:
(Zorg)behoeften én verlangens
De ervaring en zienswijzen van de oudere zelf
De oudere heeft de regie, de professional volgt
“Dit is iets wat ik niet eerder heb gedaan; ik vond het leuk om deel uit te maken van het hele proces. We hebben dit samen gemaakt, weet je! Dat is best geweldig!” – Man (67)
LAVA-gesprekstraining Onderzoekers van Leyden Academy hebben het instrument uitvoerig in de praktijk getest en tientallen professionals in zorg- en welzijnsorganisaties zijn in het werken met het LAVA getraind. In 2023 is het gespreksinstrument samen met ouderen doorontwikkeld. Gedurende een aantal interactieve bijeenkomsten heeft een grafisch ontwerper samen met hen de voor hen belangrijke thema’s in beeld gebracht en in begrijpelijke taal (B1-niveau) weergegeven. De dertig tekeningen zijn vervolgens door de deelnemers getest. Het eindresultaat is een visueel instrument waarmee ook ouderen met minder goede basisvaardigheden in gesprek kunnen gaan over hun (kwaliteit van) leven. Om te zorgen dat veel meer ouderen de toegevoegde waarde van het instrument kunnen ervaren, werken we samen met bureau Van Loveren & Partners. Gezamenlijk is een blended LAVA-gesprekstraining ontwikkeld waarbij bijeenkomsten en oefeningen worden gecombineerd met e-learning modules. De training kan op locatie bij zorg- en welzijnsorganisaties worden gegeven, maar professionals kunnen zich ook individueel inschrijven.
Benieuwd naar hoe het gespreksinstrument werkt? Bekijk hieronder een korte video-impressie van het LAVA, aan de hand van een gesprek van ouderenconsulente Joannemie met mevrouw Wolbersen (95 jaar) uit Den Haag.
Kijk voor meer informatie op de website lavatool.nl.
