Van vitale ouderen in de derde levensfase wordt vaak verwacht dat zij maatschappelijk actief blijven en zorg dragen voor de ‘oldest old’. Maar wat als oudere mensen in kwetsbare situaties leven, geconfronteerd worden met bestaansonzekerheid en geen toegang hebben tot hulpbronnen of sociale netwerken? Hoe kunnen beleidsmakers en onderzoekers deze kwetsbare groep bereiken en betrekken bij betekenisvolle participatie? Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en Leyden Academy hebben daarom in Laak in Den Haag en in Amsterdam Oost een participatief actieonderzoek opgezet.
Een eigen podium
De onderzoekers vormden een team met oudere co-onderzoekers en onder leiding van kunstenaar Janine Schrijver fotografeerden ze in een zogeheten photovoice-project hun buurt en eigen leven. De foto’s in combinatie met een korte tekst maken duidelijk waar mensen tegenaan lopen en wat hun wensen en behoeften zijn. Zo ook de foto’s en het verhaal van de 63-jarige Lidia. “Ik probeer mensen met mijn foto’s en verhaal de ogen te open over het mantelzorgvak. Want dat is het. Maar dan zonder opleiding en zonder betaald te worden. Er wordt te makkelijk gedacht over mantelzorg. Het is zwemmen of verzuipen”, zo vertelde een geëmotioneerde Lidia. Doordat Lidia gedurende langere periode over haar eigen grenzen ging, heeft ze PTSS ontwikkeld. Ze probeert nu alles een plekje te geven, het zijn kleine stapjes en ze leeft met de dag. Hieronder vind je Lidia haar foto’s, die een afvoerputje weergeven en dat ze een schim van zichzelf is.
“Voor het eerst kunnen ze hun eigen verhaal vertellen. Dat draagt bij aan empowerment. Maar het geeft ons ook inzicht in de zorgen van deze groep mensen, die zich vaak niet gehoord voelen. Zij vertellen ons met hun foto’s wat hen bezighoudt: het verwijderen van de tramhalte waardoor ze minder mobiel zijn, stijgende parkeerkosten, het beperkte winkelaanbod, maar ook eenzaamheid.” – Derya Uzun, onderzoeker bij Leyden Academy
Sleutelfactoren
Het project toonde een aantal sleutelfactoren voor het succesvol bereiken en betrekken van ouderen in kwetsbare situaties:
- Vertrouwen en herkenning
- Ruimte voor gesprek en afstemming op de leefwereld
- Loslaten van eigen werkwijzen
In plaats van ouderen te labelen als ‘moeilijk bereikbaar’, moeten onderzoekers en beleidsmakers kritischer kijken naar de eigen gewoonten en handelingen. Door de aanpak van bijvoorbeeld photovoice kunnen deelnemers hun stem laten horen en samenwerken aan verbetering van hun leefomstandigheden. Immers, als je je stem mag laten horen, kom je met elkaar tot een echt gesprek. Karen van Oudenhoven, directeur van het SCP, sprak zelfs over de brug die dit project heeft gelegd tussen de taal van de burgers en de taal van het beleid.
“Het is ongelooflijk mooi om te zien dat het niet alleen duidelijk maakt waar pijnpunten zitten maar dat dit proces ook leidt tot verbinding.” – Tineke Abma, hoogleraar Ouderenparticipatie en directeur-bestuurder van Leyden Academy
Van idee tot actieplan
Door dit project zijn deelnemers dichter tot elkaar gekomen, wat zelf heeft geleid tot blijvende connecties en initiatieven. Bijvoorbeeld de ‘Dappere Doorzetters’ in Amsterdam, ze zorgen ervoor dat mensen die in een isolement zitten, met name vrouwen met een migratieachtergrond, weer actief vriendschappen krijgen en ondernemen gezamenlijk activiteiten.
De wijkbewoners maken met hun gedeelde ervaringen een vertaalslag naar beleid. Samen met de betrokken onderzoekers stellen zij een actieplan op om de uitdagingen in hun buurt op de agenda te zetten en onder de aandacht te brengen bij de gemeente, welzijnsorganisaties en buurtcentra.