Met meer dan vijftig jaar onderzoekservaring kan Jenny Gierveld (76), emeritus hoogleraar Sociologie en Sociale Gerontologie, gerust een autoriteit worden genoemd op het gebied van eenzaamheid. In 1969 promoveerde zij aan de VU Amsterdam en zij is tot op de dag van vandaag betrokken bij internationaal onderzoek naar eenzaamheid en relatievormen bij ouderen. Op 19 mei jl. verzorgde professor Gierveld de Masters of Ageing-lezing bij Leyden Academy, waarin zij vooral inging op sociale verbanden op latere leeftijd en de verschillen tussen landen.
Grootouders zorgen voor de kinderen
In de jaren tachtig ontwikkelde professor Gierveld een meetschaal voor eenzaamheid aan de hand van zes stellingen, waarin deze term overigens bewust wordt vermeden: “Als het woord eenzaamheid valt, beginnen mensen meestal over iemand anders.” Met die schaal kan bijvoorbeeld de mate van eenzaamheid tussen landen worden vergeleken. Zo blijken oudere mensen in Oost- en Zuid-Europa veel eenzamer te zijn dan ouderen in West-Europa. En dat terwijl grootouders in landen als Rusland en Georgië veel vaker bij de familie inwonen, waarbij de aanname doorgaans is dat er goed voor opa en oma wordt gezorgd. Het tegendeel blijkt het geval. Een verrassende uitkomst, dus ging professor Gierveld zelf in Georgië kijken, waar ze zag dat de grootouders voor de kleinkinderen zorgen en het huishouden runnen, vaak in moeilijke omstandigheden. Bij het tegengaan van eenzaamheid spelen naast individuele dus ook maatschappelijke factoren.
Eenzaamheid is dodelijker dan roken
Dat eenzaamheid een ernstig maatschappelijk probleem is dat zelfs de volksgezondheid schaadt, blijkt uit onderzoek van Julianne Holt-Lunstad et al. uit 2010, tevens bevestigd in 2015. In dit onderzoek is aangetoond dat eenzaamheid en een gebrek aan een sociaal vangnet grotere risicofactoren zijn dan de schade van 15 sigaretten per dag. Aan de hand van veranderende familiebanden schetste professor Gierveld dat deze de ontwikkeling van eenzaamheid in Nederland verder in de kaart spelen: we krijgen minder kinderen, die wonen vaak verder weg en de frequentie van persoonlijke contacten neemt af. Als treffende illustratie noemde zij de recente commercial van KPN waarin twee peuters skypen met opa Henk, aan de andere kant van de oceaan.
Breid uw konvooi verder uit
Professor Gierveld sloot af met een sombere boodschap en een praktisch advies. De sombere boodschap: na vijftig jaar in het veld moet zij concluderen dat de meeste organisaties te optimistisch zijn over het effect van interventies. Ondanks alle goedbedoelde initiatieven vanuit kerken en vrijwilligersorganisaties blijkt het buitengewoon moeilijk om zeer eenzame mensen te bereiken en uit hun isolement te helpen. Professor Gierveld gelooft dan ook vooral in preventie en adviseerde haar toehoorders om te investeren in hun ‘konvooi’, een mooie metafoor voor het sociale netwerk als een groep schepen die samen door het leven varen. Wees zuinig op uw familie, vrienden en buren. Verhuis niet zomaar en doe uw best om ruzies op te lossen, want het is zeker op hogere leeftijd heel moeilijk om nog nieuwe schepen aan je sociale konvooi toe te voegen.
Wilt u op de hoogte worden gehouden van de lezingen die Leyden Academy organiseert? Laat het ons weten via e-mail ageing@leydenacademy.nl of tel. (071) 524 0960.