Vanuit het actieprogramma ‘Eén tegen eenzaamheid’ heeft het ministerie van VWS ZonMw de opdracht gegeven om met subsidies startende en bestaande lokale initiatieven (extra) te ondersteunen bij het doorbreken, terugdringen en voorkomen van eenzaamheid onder ouderen. De overheid wil een brede beweging in de samenleving ondersteunen die ervoor staat dat ouderen meedoen en voelen dat ze ertoe doen, ook als ze minder vitaal en actief zijn. Zo bestrijden we eenzaamheid gezamenlijk. In 2021 kregen 61 initiatieven een subsidie ‘Ondersteuning maatschappelijke beweging tegen eenzaamheid’ om hun lokale initiatief door te ontwikkelen en/of te verspreiden vanuit het ZonMw-programma ‘Versterking aanpak eenzaamheid’. De initiatieven zijn gericht op het signaleren, voorkomen en/of verminderen van eenzaamheid onder ouderen boven de 75 jaar. Welke kennis hebben deze eenzaamheidsinitiatieven opgedaan en wat geven zij andere initiatieven mee?
Dynamische kennissynthese
Leyden Academy voerde in 2021 in opdracht van ZonMw een dynamische kennissynthese toekomstagenda uit. Tijdens dit participatief en relationeel proces ligt de focus op actie en wordt met creatieve methoden kennis opgehaald en toegankelijk gemaakt. Afgelopen maanden hebben onze onderzoekers samen met zo’n 50 projectleiders een tweede kennissynthese uitgevoerd. Uit beide kennissynthesen komen drie belangrijke bevindingen naar voren: minder stigmatiserend taalgebruik, kennisdeling en een faciliterende rol van fondsen met een proactieve ondersteuning bij verduurzaming van de initiatieven. In november zijn deze uitkomsten gepresenteerd tijdens de afsluitende bijeenkomst.
“Met elkaar hebben we gekeken: hoe vergroten we nou de verbinding tussen mensen en hoe verklein je dan de eenzaamheid? Maken we met elkaar impact en luisteren we goed naar de mensen over wie het gaat?” – dagvoorzitter Lea Bouwmeester
Taalgebruik
Een deelnemer verwoordde het treffend: “Skip woorden als ‘bestrijden’ en ‘aanpakken’. Dit is echt onzin. Eenzaamheid is geen plaag of zo. Eenzaamheid is sociaal, emotioneel en existentieel en dat hoort bij ons bestaan.” Projectleiders vinden deze woorden stigmatiserend en niet passen bij de initiatieven in het land, waar mensen elkaar ontmoeten, relaties aangaan en proberen een beetje zin te krijgen in het leven. Door andere woorden te gebruiken, ontstaat een ander beeld van de mensen voor wie de initiatieven bedoeld zijn, aldus de projectleiders. Dan staat niet de ‘eenzame mens’, maar ‘verbinding’ en ‘zingeving’ centraal. Deze waarden zijn belangrijk voor iedereen, en zeker voor mensen die het soms even lastig hebben. “Uiteindelijk gaat het over het gevoel: wie ziet mij zoals ik ben, wie erkent mij, wie aanvaardt mij, bij wie voel ik me thuis, bij wie hoef geen masker aan te doen? Dit zijn dingen die je niet met een maaltijd gaat oplossen”, vatte een projectleider mooi samen.
Verhalen delen
Ten tweede vinden projectleiders het delen van (impliciete) kennis en ervaring uit de projecten waardevol. Iedereen probeert in de praktijk ‘het goede’ te doen, maar is in zijn eigen wijk of stad uiteindelijk vaak best solitair bezig. De inspiratiesessies in deze synthese maakte het mogelijk ervaringen te delen met gelijkgestemden. Ook diepten de deelnemers met elkaar de uitdagingen in de projecten uit. Die verhalen bevatten veel impliciete en verborgen kennis. Dit is kennis die vaak niet in een handboek te vinden is, maar die essentieel is om ‘het goede’ te doen. “Heel leuk als mensen op werkbezoek gaan bij elkaar. Om even te kijken en met elkaar te gaan praten. Je kan de leergemeenschap zo groot maken als je wil, maar het leukste is als je bij elkaar langs gaat”, tipte een projectleider tijdens de sessie.
De rol van fondsen
Verder spraken de projectleiders over de rol van fondsen die bezig zijn met het thema Eenzaamheid. Ze geven aan dat de fondsen nog beter met elkaar zouden kunnen afstemmen en ook best practices kunnen uitwisselen rondom aanvraagprocedures en verantwoording. Op een narratieve, dynamische en meer creatieve manier verantwoorden, is helpend voor projecten omdat dat beter aansluit op de praktijk. Daarnaast zouden fondsen een grotere rol kunnen pakken in de ondersteuning bij verduurzaming van projecten. Ondersteuning bij zowel communicatie, als het investeren in vaardigheden en het borgen van inzichten in onderwijs is cruciaal voor de initiatieven. Hierin kunnen fondsen goed samen optrekken met onderzoekers en projectleiders, en zo een brug slaan tussen wetenschap en praktijk in binnen- en buitenland.
Hoe zorgen we ervoor dat de stip niet groter dan de horizon wordt? U leest het in de rapportage die we in mei 2023 voor ZonMw hebben gemaakt. Benieuwd naar video van de bijeenkomst? Klik hier!
In onderstaand interview vertelt Elena Bendien over de bijdrage van Leyden Academy aan het onderzoek: “We werken meestal participatief. Dat betekent dat wij onze eigen kennis niet centraal willen stellen, maar de kennis van onze partners. We gaan daar met hen over in gesprek.”