Het wereldwijde COVID-19-beleid geeft de economische, politieke en culturele ontwikkeling op nationaal niveau weer en levert zeer uiteenlopende resultaten op. Het Nederlandse beleid was grotendeels gebaseerd op informatie van (bio)medische experts. De vervolgens trage reactie van de regering leverde publieke kritiek op, gezien het hoge sterftecijfer onder ouderen, de toegenomen eenzaamheid en de beperkte vrijheid door de lockdown. De ingevoerde maatregelen gingen gepaard met zogenaamde compassievolle leeftijdsdiscriminatie, gebaseerd op de perceptie dat oudere mensen niet alleen warm en sympathiek maar ook incompetent en hulpeloos zijn. Literatuur toont aan dat veel beleidsmaatregelen die ouderenvriendelijk (age-friendliness) waren bedoeld en ouderen wilde beschermen, juist als ‘onvriendelijk’ werden ervaren. Door dit paternalistisch gedrag werden ouderen collectief als kwetsbaar bestempelt. Het is daarom van belang om de ouderenvriendelijkheid van beleidsmaatregelen in tijden van crisis te beoordelen.
WHO-kader
De beschermende maatregelen die tijdens de COVID-19-pandemie zijn genomen, waren veelal gericht op ouderen als risicogroep. Hoe hebben ouderen die maatregelen en het beleid van de Nederlandse overheid ervaren? Deze centrale vraag vormde de basis voor ons onderzoek. Hiervoor maakte we gebruik van het raamwerk voor leeftijdsvriendelijkheid van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Hierin wordt age-friendliness gedefinieerd als het stimuleren van actief ouder worden door kansen op gezondheid, participatie en veiligheid te optimaliseren, om naarmate mensen ouder worden de kwaliteit van leven te verbeteren. Het raamwerk omvat acht gebieden: buitenruimten, vervoer, huisvesting, sociale participatie, respect en sociale inclusie, burgerparticipatie en werkgelegenheid, communicatie en informatie, en gemeenschaps- en gezondheidsdiensten. Meerdere Nederlandse steden hebben verschillende aspecten hiervan opgenomen in lokaal beleid.
Kernpunten
De resultaten van onze analyse tonen dat ouderen zich negatief beïnvloed voelen op het gebied van maatschappelijke participatie, respect en sociale inclusie. Verder werden de maatregelen rond communicatie en de gezondheidsdiensten als ouderenonvriendelijk ervaren. Een belangrijk onderliggend vraagstuk van de COVID-19 maatregelen is de beperking van de individuele autonomie. Uiteindelijk heeft het onderzoek de volgende drie kernpunten naar voren gebracht:
- Een crisis zoals een pandemie vraagt om beleid gebaseerd op interdisciplinaire ervaringskennis.
- Beleid gericht op ouderen kan als leeftijdsonvriendelijk worden ervaren als er geen rekening wordt gehouden met de diversiteit van die groep.
- Beleid gericht op ouderen is gebaat bij toetsing vooraf en achteraf binnen het WHO-kader voor leeftijdsvriendelijkheid.
Deze tekst is een vrije vertaling van het artikel ‘Toward Age-Friendly Policies: Using the Framework of Age-Friendliness to Evaluate the COVID-19 Measures from the Perspectives of Older People in the Netherlands’ van Elena Bendien, Miriam Verhage, Jolanda Lindenberg en Tineke Abma, dat in maart 2023 is verschenen in het Journal of Ageing & Social Policies.