Er vindt in de ouderenzorg een verschuiving plaats naar persoonsgerichte zorg, met oog voor welbevinden en leefplezier naast ziekte en verlies. Een goede ontwikkeling wat ons betreft. Maar de vraag blijft: Hoe ziet goede zorg voor ouderen eruit, niet alleen nu maar juist ook in de toekomst? Deze vraag is niet eenduidig te beantwoorden. Een familielid zal anders naar kwaliteit kijken dan een zorginkoper, en een verzorgende weer anders dan een toezichthouder. En wat vindt de groeiende groep ouderen hier eigenlijk zelf van?
Dit alles en meer komt aan bod in de executive leergang ‘Goed leven, goede zorg voor ouderen’, dat is opgebouwd uit vijf theoretische blokken, werkbezoeken in Nederland en een studiereis naar Scandinavië. In mei van dit jaar ging de studiereis naar Zweden, en wel naar Stockholm. Vanuit internationaal perspectief wordt de Zweedse gezondheids- en ouderenzorg geroemd, omdat deze universeel toegankelijk is en een breed palet aan diensten met hoge kwaliteit biedt. De zorg wordt goed bemenst door een hoog aantal goede opgeleide zorgmedewerkers per inwoners van de bevolking. De familiezorg is relatief beperkt omdat vrouwen massaal werken. Je zou kunnen zeggen dat de ruime publieke zorg vrouwenemancipatie mogelijk maakt en een te grote druk op de informele zorg voorkomt.
“The problem is not that older people ask too much care, they come too late,” aldus Carl Smitterberg, Head of Communication and Continuity, Deptartment Elderly Services, Stockholm Stad. De uitspraak illustreert de focus van de gemeente op preventie en welbevinden als het gaat om ouderen.
Alle reden om in Stockholm te kijken wat we kunnen leren van de praktijken aldaar. We bezochten onder meer de City of Stockholm, een dementiehuis (Sylviahemmet), een dagverblijf (fritidscenter) voor ouderen, een verpleeghuis, appartementencomplex (Kollektivhuset) Färdknäppen en het beroemde Karolinska instituut. Vanuit welke visie wordt er in Zweden zorg aan ouderen gegeven? Hoe is de zorg er georganiseerd? Wat zijn de verschillen met Nederland en welke lessen kunnen we hieruit leren? Natuurlijk zijn er ook genoeg kritische vragen te stellen, bijvoorbeeld ten aanzien van het toegenomen aandeel for-profit verpleeghuizen. Botst de keuzevrijheid hier niet met het streven naar gelijkheid en goed geïntegreerde zorg? Hoe pakt de afbouw van ziekenhuis- en verpleeghuisbedden uit voor kwetsbare ouderen die thuis moeten blijven wonen. En hoe werkt de decentralisatie naar gemeenten daar?
We hebben veel gezien, gehoord en besproken. Hiervan wil ik graag vijf observaties met u delen:
- Vertrouwen: wie we ook spreken, er is alom vertrouwen in de toekomst van de ouderenzorg. De betaalbaarheid is geen issue, aldus Smitterberg. Iedereen heeft toegang tot zorg en welzijn en er is geen zorg over de financiële houdbaarheid. Ook is de kwaliteit van zorg geen issue. In de Stockholm regio wonen twee miljoen mensen en door aantrekkelijke loopbanen en close leadership is er voldoende gekwalificeerd zorgpersoneel. Continuïteit en consistentie van beleid, sturing door de overheid en ruime publieke middelen voor de ouderenzorg maken dit mogelijk.
- Welbevinden en preventie: het hele systeem is gericht op het welbevinden van ouderen. Dat begint bij het vaststellen van de behoeften van ouderen door hoogopgeleide sociaal werkers die op huisbezoek gaan en samen met de oudere beslissen wat er nodig is. Het frame is dus niet medisch, maar gericht op het hele leven van de oudere mens, inclusief zingeving, emotioneel welbevinden en het verbonden blijven in de gemeenschap.
- Goede randvoorwaarden voor persoonsgerichte zorg: op iedere acht bewoners zijn er twee tot drie medewerkers beschikbaar zodat persoonsgericht werken ook echt mogelijk is. Sylviahemmet is een dagopvang voor mensen met dementie. Is er een oudere die graag buiten wil wandelen dan kan dat, zelfs als andere deelnemers liever gaan boetseren. En er is erkenning: jaarlijks reikt koningin Sylvia als beschermvrouwe een award uit aan verpleegkundigen.
- Leerklimaat: Het is opvallend hoeveel aandacht er is voor het opleiden en scholen van medewerkers en voor praktijkgericht actieonderzoek, bijvoorbeeld via Reality labs in het verpleeghuis Stureby met het Karolinska instituut. Mensen van buiten de zorg, zoals ICT-ers, social designers en productontwikkelaars, ontwikkelen-testen-leren ter plekke met medewerkers en bewoners nieuwe producten zoals de Biosphere wall. Dit is ingebed in een sterk ontwikkelde traditie van democratische kennisontwikkeling en actieonderzoek.
- Hiërarchie cure-care: Het Karolinska ziekenhuis is imposant, en de ambitie spat er van af. Het pretendeert het beste ziekenhuis van Europa te zijn. Kosten noch moeite zijn gespaard. Het verschil met het Fritidscenter en het verpleeghuis is schrijnend. Ik zie het als een symbool voor de hiërarchie tussen care en cure, zoals ook bij ons. Het weerspiegelt maar weer eens hoeveel waarde we hechten aan de zorg voor en waardigheid van ouderen (versus de acute zorg gericht op genezing).
Het Zweeds model houdt ons een spiegel voor. Je kunt zorg en welzijn voor ouderen ook op een andere manier organiseren, en inspirerende praktijkvoorbeelden en onderliggende principes vertalen naar de Nederlandse context. Meer lezen over de studiereis naar Stockholm? Bart Kiers schreef er een mooie reportage voor Zorgvisie over.
Hoogleraar Tineke Abma
Directeur Leyden Academy
Meer informatie over de nieuwe executive leergang die op 19 januari van start gaat? Laat het ons weten en mail Ellen Plasmeijer.