The Longevity Revolution: stel de wensen van ouderen centraal

"Ageing is a complex beast," aldus Rudi Westendorp in zijn slotwoord van symposium The Longevity Revolution op 11 december jl. in de Leidse Marekerk. Om dit veelkoppige beest te beteugelen, zijn de inzet en inbreng nodig vanuit diverse disciplines. Het symposium, georganiseerd ter ere van Westendorp’s afscheid van Leiden en zijn overstap per 1 januari a.s. naar de Universiteit van Kopenhagen, bood dan ook een indrukwekkende serie lezingen over de vele facetten van vitaal ouder worden.

Verantwoordelijkheid nemen
In het eerste deel van het symposium werden de laatste wetenschappelijke inzichten gedeeld. Frans van den Ouderaa, Chief Scientific Officer bij Leyden Academy, besprak het verband tussen fysieke veroudering (van gezond tot fragiel) en vitaliteit (van actief tot apathisch). Nederlandse senioren blijken relatief vitaal en in hoge mate bereid zelf de regie te nemen over hun leven. Hun wensen, gewoonten en motieven moeten bij innovatie het vertrekpunt zijn. Hij kreeg hierin bijval van Andrea Evers, hoogleraar Gezondheidspsychologie aan Universiteit Leiden: zij stelt dat mensen heel goed weten wat goed voor hun is. Toch heeft maar 5 tot 10% van de bevolking een gezonde levensstijl. Positief is dat mensen wel verantwoordelijkheid willen nemen voor hun gezondheid: zij hebben naast informatie vooral behoefte aan begeleiding, waarbij digitale kanalen even effectief kunnen zijn als een face-to-face-benadering. De omgeving van mensen speelt een doorslaggevende rol als we mensen willen verleiden tot gezonder gedrag, aldus David van Bodegom, wetenschappelijk staflid van Leyden Academy. Met overtuigende voorbeelden toonde hij aan dat er met subtiele aanpassingen in onze leefomgeving grote winst te behalen valt.

In het menselijk lichaam
Tom Kirkwood, Associate Dean of Ageing aan de Universiteit van Newcastle, ging met de aanwezigen op zoek naar de grondoorzaken van veroudering. Wat gebeurt er in het menselijk lichaam, zijn we genetisch geprogrammeerd om te verouderen? Onze genen verklaren volgens Kirkwood maar zo’n 25% van onze veroudering. De rest komt door een geleidelijke opeenhoping van schade aan onze cellen, die door diverse factoren wordt veroorzaakt. En die we deels zelf kunnen beïnvloeden door onze levensstijl aan te passen. Ulla Wever, Dean of Faculty of Health and Medical Science aan de Universiteit van Kopenhagen, maakte een mooie parallel met de ‘bron van de eeuwige jeugd’. Onsterfelijkheid is een terugkerend thema in kunst en religie, maar de realiteit is dat we zwakker worden en overlijden. Het onderzoek dat in Kopenhagen wordt verricht naar de biologie van veroudering en gezonder ouder worden, wordt vanuit diverse disciplines aangepakt en er worden ook partners gezocht buiten de universiteits- en landsgrenzen. Samen optrekken geldt zeker ook voor de medische wereld, zo bleek uit de lezing van Mark van Buchem, hoogleraar Neuroradiologie aan het LUMC. Hij brak een lans voor interdisciplinair onderzoek naar dementie. Zo blijken aandoeningen aan hart en vaten een belangrijke oorzaak te zijn voor dementie en toch kom je met klachten over vergeetachtigheid zelden bij de cardioloog terecht. Een brede aanpak is nodig om de samenhang te doorgronden en dementie terug te dringen.

Individuele verlangens
Het tweede deel van het symposium stond vooral in het teken van innovatie en vernieuwing in de ouderenzorg. Er was eensgezindheid onder de sprekers over het belang de wensen en behoeften van ouderen zelf als uitgangspunt te nemen. Volgens Joris Slaets, hoogleraar Ouderengeneeskunde aan het UMC Groningen en per 1 januari a.s. de opvolger van Rudi Westendorp bij Leyden Academy, mogen we niet vergeten dat het niveau van de zorg in Nederland op een heel hoog peil ligt. Toch is er verbetering mogelijk. Slaets zou graag een andere kwaliteitsmaat zien in de ouderenzorg: het ervaren welbevinden. Maar aandacht voor de individuele verlangens en behoeften van mensen staat op gespannen voet met de huidige governance structuur in de zorg, gericht op uniformiteit en controle. Uitgaan van positief sociaal welbevinden was ook een belangrijke boodschap van Ab Klink, hoogleraar Zorg, Arbeidsmarkt en Politieke Sturing aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Volgens Klink is er in preventie nog veel te winnen en verdienen investeringen ‘in de voorkant’ zichzelf terug: denk aan trainingen om eenzaamheid tegen te gaan, valpreventie en support voor overbelaste mantelzorgers. Pauline Meurs, voorzitter ZonMw, illustreerde het belang van aandacht voor het individu aan de hand van haar kranige moeder van 94. Volgens Meurs moet er veel meer worden geïnvesteerd in de opleiding en bijscholing van zorgverleners: hun werk wordt complexer, zij moeten meer gaan luisteren en het gesprek aangaan. Ouderen de regie geven over hun eigen leven vraagt tenslotte ook dat zorgverleners de regie kunnen nemen over hun eigen werk. Volgens slotspreker Kees van den Burg, directeur-generaal Langdurige Zorg, raken de hartenkreten van Slaets, Klink en Meurs de kern van de transitie die nu in de zorg plaatsvindt, waarbij een kanteling is ingezet van institutioneel productiedenken naar het centraal stellen van wat mensen willen en kunnen.

Optimistische visie
Het symposium The Longevity Revolution bood een mooi overzicht van de laatste wetenschappelijke stand van zaken op het gebied van gezond en vitaal ouder worden. De optimistische visie van Rudi Westendorp, die vooral uitgaat van de eigen kracht van oudere mensen, klonk er luid in door. Voor zijn bijdrage aan de ouderenzorg en meer positieve beeldvorming in Nederland ten aanzien van seniors kreeg Westendorp ter afsluiting van het symposium uit handen van burgemeester Lenferink van Leiden een koninklijke onderscheiding uitgereikt.