Op 27 december jl. verscheen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) het artikel Toekomstige artsen beter voorbereiden op levenseindezorg. De auteurs Josefien de Bruin, Mary-Joanne Verhoef, Joris Slaets en David van Bodegom roepen hierin de medische beroepsgroep op om ervoor te zorgen dat jonge artsen goede levenseindezorg kunnen verlenen, onder meer door dit te verankeren in de medische curricula en het Raamplan Artsopleiding dat op dit moment wordt herzien.
Een goed slot aan het leven
Voor De Bruin en Verhoef is het pleidooi persoonlijk gemotiveerd. Tijdens hun bijbanen in een verpleeghuis en hospice leerden zij hoe de laatste levensfase voor veel mensen verloopt en wat daarbij komt kijken. Deze leermomenten waren afwezig in hun geneeskundeopleiding, die is gericht op ziekten genezen en het leven verlengen. Verhoef: “Ook tijdens de coschappen was er nauwelijks aandacht voor, met als gevolg dat slechtnieuwsgesprekken op de werkvloer voor het eerst geoefend werden, dat ik coassistenten eronderdoor zag gaan vanwege de heftige eerste confrontatie met het levenseinde en dat zorgbehoeften niet werden herkend en dus ook niet behandeld.”
De Bruin: “In onze studie ontbrak een wezenlijk onderdeel: een goed slot aan het leven. Iedere patiënt sterft uiteindelijk en iedere arts krijgt hiermee te maken. Onbeantwoorde vragen waren voor ons onder meer: hoe sterft een mens? Hoe zorg ik voor een patiënt die niet meer beter wordt of niet meer behandeld wil worden? En hoe denk ik zelf eigenlijk over de dood en goede levenseindezorg?” Eenmaal afgestudeerd, besloten de twintigers in het kader van hun masteropleiding Vitality and Ageing te onderzoeken in hoeverre en op welke wijze de zorg rond het einde van het leven van patiënten aan bod komt in de Nederlandse geneeskundeopleidingen. De onderzoekers concludeerden dat het aanbod niet voldoet aan internationale criteria, dat de invulling sterk verschilt tussen de acht medische faculteiten en dat het onderwerp over de gehele linie onderbelicht blijft. Zij publiceerden hun bevindingen in september 2018 in het wetenschappelijke tijdschrift Perspectives on Medical Education.
Levenseindezorg in het Raamplan
Om te zorgen dat jonge dokters met vertrouwen passende levenseindezorg kunnen verlenen, is goed onderwijs cruciaal. In het Raamplan Artsopleiding 2009, dat op dit moment wordt herzien, wordt het levenseinde slechts summier benoemd. In hun artikel in het NTvG roepen de auteurs de commissies achter het nieuwe Raamplan dan ook op om alle vijf de domeinen van goed onderwijs over levenseindezorg expliciet in het verplichte curriculum op te nemen: psychologische, sociale, culturele en spirituele aspecten; communicatie en gespreksvaardigheden; pathofysiologie en behandeling van symptomen; juridische en ethische aspecten; en zelfreflectie op persoonlijke en professionele ervaringen met de dood en verlies. De Bruin: “We zijn ervan overtuigd dat al deze vaardigheden je sowieso een betere dokter maken. We moeten ons ook in de opleiding afvragen: als genezing niet (meer) aan de orde is, wat kun je dan nog voor de patiënt betekenen? Hoe zorg je voor een goed levenseinde? Ik heb als kind van dichtbij meegemaakt hoe heftig een sterfbed kan zijn en dat een arts in deze fase heel veel voor patiënten en hun naasten kan betekenen. Dit was voor mij de voornaamste reden om geneeskunde te studeren.”
Meer aandacht voor én na het genezen
Volgens mede-onderzoeker David van Bodegom, arts en verouderingswetenschapper bij Leyden Academy, is de geneeskundeopleiding nu vooral gericht op het genezen van zieke mensen. Maar wat erna én ervoor gebeurt, blijft in de studie onderbelicht: “We pleiten voor beter onderwijs over goede zorg als mensen niet meer beter worden. Maar ook de fase vóór de ziekte is nog onderbelicht in de geneeskundeopleidingen. De helft van de Nederlanders heeft overgewicht en dat aandeel zal nog verder stijgen. Dit is een van de voornaamste redenen waarom meer dan een miljoen Nederlanders diabetes type 2 hebben en we massaal pillen slikken tegen kwalen als hoge bloeddruk en hoog cholesterol. We bekwamen onze jonge dokters in het behandelen van deze symptomen, maar geven hen nauwelijks handvatten om mensen te helpen deze ziekten te voorkomen of vertragen door hun leefstijl te veranderen. In de politiek en het publieke domein is hier steeds meer aandacht voor, neem bijvoorbeeld het Nationale Preventieakkoord dat eind 2018 is gesloten en de leefstijlcoach die sinds dit jaar in het basispakket zit. Naast levenseindezorg zou dus ook preventie een prominentere plek moeten krijgen in het medische onderwijs.”
Het artikel ‘Toekomstige artsen beter voorbereiden op levenseindezorg’ door Josefien de Bruin, Mary-Joanne Verhoef, Joris P.J. Slaets en David van Bodegom is op 27 december 2019 gepubliceerd in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde: https://www.ntvg.nl/artikelen/toekomstige-artsen-beter-voorbereiden-op-levenseindezorg
Neem voor meer informatie contact op met Niels Bartels, manager communicatie, via tel. (071) 524 0960 / (06) 3461 4817 of via e-mail.