In onze kwartaalnieuwsbrief introduceren we een medewerker van Leyden Academy aan de hand van een actueel onderzoek of nieuwsfeit. Dit keer stellen we vragen aan Tom Maasen. Sinds juli 2022 is Tom onderzoeker bij Leyden Academy, waar hij het begrip zorgesthetiek heeft geïntroduceerd en zicht daarbij richt op hoe dat zich tot de ouderenzorg verhoudt.
Zou je iets over je achtergrond en je interesses kunnen vertellen?
Ik heb filosofie gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam en in Jena (Duitsland). Daarvoor deed ik bouwkunde op de MTS. Na mijn studie heb ik lange tijd in het onderwijs gewerkt, bij de opleidingen Geneeskunde in Maastricht en Verpleegkunde in Den Haag. Daar zag ik dat er nauwelijks tot geen aandacht is voor waarnemen en lichamelijkheid van de zorgprofessional. Laat ik het enigszins gechargeerd zeggen: ze leren wel kijken, maar niet zien. En om te leren zien, heb je ook de gewaarwording van je eigen lichaam nodig, in de specifieke context en als bron van inzicht. Ik heb daar een aantal jaar geleden het begrip ‘zorgesthetiek’ aan verbonden. Een andere grote interesse is levenskunst. Daarvoor haal ik vooral inspiratie uit de stoïcijnse leer en uit die van Spinoza.
Wat is zorgesthetiek?
Zorgesthetiek is een hands-on theorie waarin waarneming en lichamelijkheid in relatie tot contexten van zorgen centraal staan. Niet alleen daar waar zorgprofessionals actief zijn. Ook bijvoorbeeld dans, theater en houtbewerking zijn onderdeel van het zorgesthetisch onderzoek. Daar komt bij dat de mens naar mijn idee primair een reagerend wezen is. Dat willen we om de een of andere manier liever niet zien. Ik denk omdat we menen dat onze identiteit verbonden is aan onze intenties. Maar als het gaat om zelfkennis, wat toch de sleutel is tot levenskunst, dan zouden we uitsluitend moeten kijken naar hoe we reageren, in plaats van naar onze doelen, intenties en bedoelingen en hoe we die vormgeven.
Hoe onderzoek je dit dan?
In de zorgesthetische werkplaats van Leyden Academy werk ik bijvoorbeeld samen met verschillende kunstenaars en makers. Door samen hout te bewerken onderzoeken we hoe zorgen werkt en zoeken we naar woorden die het mogelijk maken om de opgedane inzichten te vertalen naar andere zorgpraktijken. Daarnaast gaan we samen met ouderen en met zorgprofessionals uit de ouderenzorg, via dans, performance en taal, op zoek naar nieuwe betekenissen voor woorden als empathie, kwetsbaarheid, vrijheid en verlangen. Zo onderzoeken we of en hoe het mogelijk is om dergelijke thema’s, in een onderwijssetting, veeleer te ervaren in plaats van cognitief te bespreken en te duiden. Dat is nodig, want het zijn begrippen die oorspronkelijk verwijzen naar echte ervaringen, en het gevaar is dat die ervaring eruit verdwijnt als we teveel vanuit ons hoofd zorgen.
Hoe kan dit bijdragen aan het werkplezier van zorgprofessionals?
Nou, het blijkt dat alleen al eraan meedoen voor plezier zorgt, en voor verbondenheid. Verder hoop je dat het ook tot inzicht in het eigen handelen leidt, en bieden we handvatten voor hoe het werk meer verdiepend of eventueel anders kan worden gedaan. We willen deze werkvormen ook gaan aanbieden in de vorm van cursussen, voor zorgorganisaties. Tsja, als er mensen zijn die dit lezen en het zelf willen ervaren, dan zijn ze van harte welkom!
Wat spreekt je aan bij het werk dat je doet?
Het werk dat ik doe is fantastisch. Het is experimenteel, uitdagend en onconventioneel. Het is geweldig dat Leyden Academy daar ruimte voor biedt. Maar goed, het zal nog moeten blijken of het ook daadwerkelijk structureel bijdraagt aan de werkbeleving van zorgprofessionals in de ouderenzorg, en daarmee aan de kwaliteit van leven van onze oudere medemens.